O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti fakultet: “Servis va turizm” Kafedra: “Xalqaro turizm va turizm servisi” «Himoyaga tavsiya etildi»

Ovqatlantirish xizmati turli jarayonlar: ishlab chiqarish (oshxonada ovqat 
tayyorlash), savdo (tayyor taomlar, spirtli va spirtsiz ichimliklarni sotish), servis 
(restoran, 
bar, 
kafe, 
mehmonxona 
nomerlarida 
ofitsiantlar 
tomonidan 
mehmonlarga xizmat ko‘rsatish) jarayonlaridan tarkib topadi.
Qo‘shimcha yoki boshqa xizmatlarga basseyn, sport zali, konferenszal, 
muzokaralar zali, avtomobillarni ijaraga berish, kimyoviy tozalash, kir yuvish, 
sartaroshxona, massaj kabineti xizmatlari va boshqa shunga o‘xshash xizmatlar 
kiradi.
Mehmonxona korxonasida joylashtirish, ovqatlantirish xizmatlari va 
qo‘shimcha xizmatlar bir-birini to‘ldiradi, aksariyat hollarda bir-biriga bog‘liq 
bo‘ladi va mehmonlar tomonidan yaxlit deb qabul qilinadi. Xizmatlar qanday 
rasmiylashtirilgani va yagona kompleksga birlashtirilganiga qarab, mehmonxona 
korxonasining muayyan turi shakllanadi.
Har bir davlatda uning jug‘rofiy o‘rni, iqlimi, boshqa bir qancha omillardan 
va eng muhimi – talabdan kelib chiqib, o‘z korxona turlari shakllanadi.
Mehmonxona taklifining kompleks xususiyatini qayd etish imkonini 
beruvchi «mehmonxona mahsuli» atamasi boshqarish amaliyotida keng 
qo‘llaniladi.
Nafaqat mehmonxonalar, balki boshqa korxonalarning ham faoliyati ko‘p 
jihatdan ularning joylashgan o‘rniga bog‘liq bo‘ladi, chunki bu yerning narxi va 
qurilish ishlari qiymatiga, mehnatga haq to‘lash harajatlariga, shuningdek, 
mahsulotni sotish imkoniyatiga ta’sir ko‘rsatadi. Korxonani qayerda joylashtirish 
masalasini hal qilishda birinchi navbatda mana shu omillar e’tiborga olinadi. Xom 
ashyo resurslari, ishchi kuchi, tegishli infratuzilmaning mavjudligi va h.k. 
ikkilamchi omillarga kiradi. Ularning ahamiyati barcha korxonalar uchun bir xil 
emas. Qaysi omillar yetakchilik qilishiga qarab xom ashyo resurslari, mehnat 
resurslari, aloqa yo‘llari yoki mahsulotni sotishga yo‘naltirilgan korxonalar 
farqlanadi.

---

13 
Mehmonxona korxonalari, birinchi navbatda, 
mahsulotni 
sotishga 
yo‘naltiriladi. Mahsulot iste’molchiga yetkazib beriladigan sanoatdan farqli 
o‘laroq, mehmonxonalar sohasida buning teskarisi sodir bo‘ladi: mehmonxona 
xizmatlaridan foydalanish uchun mehmon bu yerga kelishi talab etiladi. Shundan 
kelib chiqib, mehmonxona korxonasini joylashtirish o‘rniga yaqinlik va qulaylik 
kabi talablar qo‘yiladi. Masalan, ishbilarmon turistlar muayyan mehmonxonani 
tanlashda asosan uning qulay yerda joylashganligi omilidan kelib chiqadilar 
(mehmonxona shahar markazida joylashgani ma’qul).
Mehmonxona 
xizmatlariga 
mahsulot 
deb 
qaralganda, 
mijozlarga 
ko‘rsatiladigan xizmatlarning uch darajasi farqlanadi: 
1) alohida xizmatlar va xizmatlarning guruhlari; 
2) «mehmonxona» mahsuli - xizmatlar kompleksi;
3) kengaytirilgan mahsul. 
Mehmonxona kompleks, yagona mahsul sifatida ikkinchi (o‘rta) darajani 
tashkil etadi. U birinchi (ichki) darajani tashkil etadigan ko‘plab alohida 
xizmatlardan, chunonchi: xodimalar, oshxona, portelar, metrdotellar xizmatidan 
tashkil topadi. «Mehmonxona» mahsuli mehmonxonada ko‘rsatiladigan 
xizmatlarni to‘ldiruvchi mehmonxona joylashgan hududdagi takliflar bilan 
birgalikda uchinchi (tashqi) daraja – kengaytirilgan «mehmonxona» mahsulini 
tashkil qiladi.