O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti
Yondosh kasalliklar va boshqa havf omillarini hisobga olgan holda
Download 3.02 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- YUrak simptomlari Nevrologik simptomlar Mahsus-etiologik faktorlar
- Gipertonik kriz va shoshilinch gipertenziv xolatlarda dori vositalarini ichishga va til ostiga qo‟llash
- «Aylana stol» o’yinni o’tkazish metodi
- Talaba bilishi kerak
- Talaba bajara olishi lozim
- Fanlararo va fanlar ichra aloqalar
|
Yondosh kasalliklar va boshqa havf omillarini hisobga olgan holda arterial gipertenziyani differensial davosi Kriteriylari Tavsiya etilgan guruh YUrak ishemik kasalligi Beta-blokatorlar Kalsiy antagonistlari (AKF-ingibitorlari) Dimlanishli qon aylanishi etishmovchiligi: - sistolik disfunksiya - diastolik disfunksiya Diuretiklar AKF ingibitorlari (alfa-blokatorlar) Beta-blokatorlar Kalsiy antagonistlari 267
AKF ingibitorlari (alfa-blokatorlar, diuretiklar) Serebrovaskulyar kasallik Kalsiy antagonistlari (beta-blokatorlar, diuretiklar , AKFI) Qon aylanishining periferik buzilishi Kalsiy antagonistlari (diuretiklar, AKFI, alfa-blokatorlar) Qandli diabet AKF ingibitorlari Alfa-blokatorlar (kalsiy antagonistlari) Buyrak etishmovchilchgi Xalqali diuretiklar Tiazidlar faqat kreatinin klirensi 30 ml/min.dan yuqori bo‟lsa Kalsiy antagonistlari AKF ingibitorlari (alfa-blokatorlar) Dislipidemiya Alfa-blokatorlar (kalsiy antagonistlari, AKFI) Bronxial astma Obstruktiv bronxit AKF ingibitorlari Kalsiy antagonistlari Diuretiklar Alfa-blokatorlar Keksa yoshda Diuretiklar Kalsiy antagonistlari AKF ingibitorlari Alfa-blokatorlar 268
Metildopa HOMILADORLARDA ARTERIAL GIPERTENZIYA Agar homilador ayolda o‟tirgan holatda diastolik AQB 90 mm sim.ust.dan oshsa, gipotenziv vositalar bilan davolash buyuriladi (xomiladorlarda yotgan holatda AB 10-15 mm sim.us.gacha pasayishi mumkin). Davolash maqsadi faqatgina AGning asoratini oldini olish emas, balki homiladorlikdagi kechki toksikozlarni ham profilaktikasidir. Gipotenziv vositalarni tanlash va ularni dozalash kuzatuvda bo‟lishi kerak. ABning birdaniga tushishi bachadon-plasentar qon aylanishini pasaytiradi va ayrim preparatlar homila uchun xavfsiz emas.
SHOSHILINCH GIPERTENZIV HOLATLAR SHoshilinch gipertenziv holat 1% hollarda uchraydi, buning birdan bar sababi diastolik bosimning 120-130 mm s.ust.gacha ko‟tarilib ketishidir. Aynan bunday bosim ko‟zda, miyada, yurakda, buyraklarda xavfli jarayonlarning rivojlanishiga olib keladi. SHoshilinch gipertenziv holatlarga quyidagilar kiradi: gipertonik ensefalopatiya 1.
xavfli gipertneziya 2.
gemorragik insult 3.
nostabil stenokardiya
4.
o‟tkir miokard infarkt
5. o‟pka shishuvi
aorta anevrizmasining ko‟chishi 7.
8.
gipotenziv vositalarni birdaniga to‟xtash sindromi 9.
gipertenziv vositalardan o‟tkir zaxarlanish 269
Asosiy maqsad-etarlicha qisqa oraliq vaqtda ABni tushirish. AB 100-110 mm.sim.ust.gacha, bunda diastolik AB yoki 25-40%dan o‟rtacha arterial bosimgacha (O‟AB) pasayadi. Bu 30 daqiqa ichida bajarilishi lozim. Keyingi terapiya qat‟iy individual tarzda olib boriladi.
SHOSHILINCH GIPERTENZIV HOLATDA INDIVIDUAL TERAPIYA ALGORITMI YUrak simptomlari Nevrologik simptomlar Mahsus-etiologik faktorlar Stenokardiya va o‟tkir miokard infarktida nitrogliserin tavsiya etiladi, nitroprussid alternativ hisoblanadi. Gidralazin, nifedipin va diazoksidni buyurmaslik kerak. Elkada og‟riq kuzatiladigan bo‟lsa preparat buyurishdan oldin qavatlanuvchi aorta anevrizma haqida fikr
yuritish lozim. Ensefalopatiya, yomon sifatli gipertenziya yoki gemorrragiyalar kuzatilganda nitroprussid yoki trimetafan tavsiya etiladi. Ishemik buzilishlar kuzatilishini oldini olish
uchun preparat dozasini o‟ta aniqlik bilan
titrlash kerak bo‟ladi. Homiladorlik davrida magniy sulfat buyurish bilan muolaja boshlanadi. Keyinchalik gidralazin, beta-blokator va sedativ preparatlarga o‟tiladi. O‟pka shishuvi kuzatilganda nitrogliserin yoki
nitroprussidlar qovuzloq diuretiklari bilan kombinasiyalarda ishlatilishi lozim.
Doza oshib ketganda yoki og‟ir intoksikasiyalarda benzodiazepinlar buyurishdan boshlanadi, keyinchalik beta- blokatorlarni nitroprussid yoki fentolamin bilan birgalikda qo‟llashga o‟tiladi. Qavatlanuvchi aorta
anevrizmasida nitroprussid + qisqa ta‟sirli beta- blokatorlar yoki trimetafan tavsiya etiladi.
270
GIPERTONIK KRIZLAR Agar bemor AG bilan og‟risa va uning diastolik qon bosimi 120 mm.s.u gacha yoki undan yuqori darajaga ko‟tarilsa gipertonik kriz haqida so‟z yuritish kerak bo‟ladi. Bunday holatda terapiyadan asosiy maqsad AB ni optimal holatgacha 24 soat ichida tushurish hisoblanadi. Ko‟p holatlarda qoniqarli natijaga 60 daqiqa ichida erishiladi. Diastolik bosimni har 30 daqiqada 10-15 mm.s.ust.niga tushirish orqali bu natijaga erishish mumkin. Kriz terapiyasi bemor holati va AG turiga bog‟liq holda har bir bemor uchun indvidual bo‟lishi lozim. Ko‟p holatlarda kriz kuzatilganda klonidin, nifedipin yoki kaptopril oral yoki sublingval ishlatiladi. Nifedipin ko‟krak qafasida og‟riq yoki diskomfort, ishemiya belgilari, YUIK bor bemorlarga tavsiya etilmaydi, chunki reflektor taxikardiya ishemiya simptomlarini kuchaytirib yuborishi mumkin. Klonidin nevrologik simptomatikasi (uyquchanlik) bor bemorlarga tavsiya etilmaydi. Preparat til ostiga qabul qilishga beriladi, effekti tez namoyon bo‟ladi: taxminan 30 minutda DABni 10 mm sim.ust. ga tushuradi. Preparat 60 minut davomida til ostiga qabul qilinganda, uning ta‟siri kuchayadi. Aslida bu preparat ichishga buyuriladi.
GIPERTONIK KRIZLARNI DAVOLASH ALGORITMI Bemorning ob‟ektiv ko‟rigi ya‟ni nerv tizimi, qon tomir tizimi va siydik ajratish tizimi, davo terapiyasi kasallik tarixiga belgilangan bo‟lishi lozim. Zarur laborator ma‟lumotlar: EKG, ko‟krak qafasi rentgenoskopiyasi , gematokrit, elektrolitlar, kreatinin, mochevina.
Boshlang‟ich Ta‟sirning boshlanishi, Ta‟sirning davomiyligi, Takroriy doza Noxush ta‟siri 271
min. soat har soatda Nifedipin 10 5-15
3-6 10 mg dan 30 mg gacha Taxikardiya, shok va infarkt ABning birdan tushishi hisobiga. Klonidin 0,2
5-15 6-12
0,1 mg dan 0,5 mg gacha Uyquchnlik, og‟iz
qurishi, bradiaritmiya Kaptopril 25 5-15
4-6 25 mg dan 50 mg gacha Ta‟m
bilishda buzulishlar Labetolol 200
15-30 4-6
100-200 mg
dan 1200 mg gacha
Gipotenziya
«Aylana stol» o’yinni o’tkazish metodi: Ish uchun zarur: 1.
2.
Guruhdagi talabalar soni bo’yicha qurra tashlash raqamlari 3.
Toza qog’ozlar, ruchkalar. Ish yo’li: 1.
Hamma talabalar kur’a bo’yicha 3 guruhga bo’linadi. 2.
Har bitta guruh alohida stolga o’tiradi va toza qog’oz bilan ruchkani tayyorlaydi. 3.
(o’yinning nomi). 4.
Har bitta guruhning ishtirokchisi konvertdan savol oladi. 5.
Talabalar o’z vazifasini qog’ozga yozadi. 6.
Bu qog’oz aylana bo’yicha beriladi. 7.
Har bitta talaba o’zini javobini yozib qog’ozni boshqasiga beradi. 8.
Har bitta talabaning javobiga 3 daqiqa beriladi. 272
9. Vaqt tugagach qog’oz o’qituvchiga topshiriladi. 10.
unga maksimall ball qo’yishadi. 11.
Muhokamaga 15 daqiqa beriladi. 12.
asoslanib olishadi. 13.
Talabaning olgan balli mashg’ulot uchun bahoda hisobga olinadi. 14.
15.
Javoblarning analizi o’tkaziladi. Nazorat savollari: 1. Arterial gipotoniya turlari va ushbu patologiyani davolashda qo’llaniladigan DV lar, ularning samaradorligi va havfsizligini nazorat qilish usullari? 2. Arterial gipertenziyani davolashda qo’llaniladigan dori vositalari, ularning samaradorligi va havfsizligini nazorat qilish usullari? 3. Arterial gipertenziyaning maqsadli darajasi. 4. Kandli dibetda arterial gipertenziyani davolashda tanlov preparati. 5. O‟SYAK bilan kasallangan bemorlarda arterial gipertenziyani davolash uchun qo‟llaniladigan preparatlar. Klaster, konseptual jadval organayzerlari Klasterni tuzish qoidasi 1. Aqlingizga nima kelsa, barchasini yozing. G’oyalari sifatini muhokama qilmang faqat ularni yozing. 2. Xatni to’xtatadigan imlo xatolariga va boshqa omillarga e’tibor bermang. 273
3. Ajratilgan vaqt tugaguncha yozishni to’xtatmang. Agarda aqlingizda g’oyalar kelishi birdan to’xtasa, u holda qachonki yangi g’oyalar kelmaguncha qog’ozga rasm chizib turing. Vaziyatli masalalarning kompleksi MASALA № 1 Bemor 21 yosh, xomiladorlik 26-28 xafta, bosh aylanishi, bosh og‟rishi, ko‟zi oldi qorong‟ilashuvi, siydik miqdori kamaygani va oyoqlardagi shishlarga shikoyat qiladi . Qon bosimini o‟lchaganda AB 180/100 mm.s.ust. Umumiy siydik analizida proteinuriya. 1. Homiladorlarda qachon arterial gipertenziyani medikamentoz davolashga kirishiladi? 2. Homiladorlarda arterial gipertenziyani davolash uchun qaysi gurux preparatlari qo‟llaniladi? 3. Qaysi gurux gipotenziv preparatlarni qo‟llanilishiga homiladorlik qarshi ko‟rsatma xisoblanadi?
O’rgаnilаyotgаn hоdisа, tushunchа, fikrlаrni ikki vа undаn оrtiq jihаtlаri bo’yichа tаqqоslаshni tа’minlаydi. Tizimli fikrlаsh, mа’lu-mоtlаrni tuzilmаgа kеlti-rish, tizimlаshtirish ko’nik-mаlаrini rivоjlаntirаdi.
Kоnsеptuаl jаdvаlni tuzish qоidаsi bilаn tаnishаdilаr. Tаqqоslаnаdigаnlаrni аniq-lаydilаr, оlib bоrilаdigаn tаqqоslаnishlаr bo’yichа, хususiyatlаrni аjrаtаdilаr
Аlоhidа yoki kichik guruhlаrdа kоnsеptuаl jаdvаlni to’ldirаdilаr. - Uzunlik bo’yichа tаqqоslаnаdigаn (fikr, nаzаriyalаr) jоylаshtirilаdi; - YOtig’i bo’yichа tаqqоslаnish bo’yichа оlib bоrilаdigаn turli tаvsiflаr yozilаdi.
Ish nаtijаlаrining tаqdimоti 274
4. Homiladorlarda gipertonik krizni bartaraf etish uchun qaysi preparatlarni qo‟llash mumkin?
MASALA № 2 Bemor G., 42 yosh, insulinga bog‟liq bo‟lmagan qandli diabet bo‟yicha kuzatuvda, dieta bilan boshqariladi. Sunggi 6 oy davomida qayta tekshiruvlarda AB 145/90-150/100 mm.s.ust. gacha oshgani aniqlangan. Navbatdagi tekshiruvda nomedikamentoz terapiya (tuzsiz kam kaloriyali dieta) o‟tqazilishiga qaramasdan, AB 155/100 mm.s.ust. 1. Bemorga medikamentoz davo qo‟llanilishiga ko‟rsatma bormi? 2. QD li bemorlarda AB ning qaysi darajasiga intilish kerak? 3. Bemorga qaysi gurux gipotenziv vositalarni qo‟llagan ma‟qul va tanlagan preparatlaringizning afzalligi nimada? 4. QD li bemorlarda qaysi gurux preparatlari nisbatan qarshi ko‟rsatma xisoblanadi?
1.
2.
Arterial gipertenziyali bemorlarning klinik xarakteristikasi 3.
Arterial gipertenziyani davolashda dori vositalarining zamonaviy tasnifi 4.
Turli guruh gipotenziv dori vositalarining farmakodinamik effekti va farmakokinetik ko‟rsatkichlari 5.
me‟yoridan oshirilganda korreksiyalash yo‟llari Foydalanilgan adabiyotlar. 1. Mavlyanov I.R., Kats P.S., Maxkamova R.K. Klinik farmakologiya. Toshkent. 2012
275
2. Mamatov YU. Klinik farmakologiya, Toshkent, 2010. 3. Kats P.S., Mavlyanov I.R., Maxkamova R.K., Daminova L.T. Klinik farmakologiya. (ratsional farmakoterapiya masalalari) T., 2004. 264 s. 4. Belousov YU.B. Klinicheskaya farmakologiya i farmakoterapiya, M., 1997; 2000.
5. Kukes V.G Klinicheskaya farmakologiya, M., 2012
5-amaliy mashg‘ulot: Tomir tonusini oshiruvchi preparatlarni tanlash va qo‘llashga klinik-farmakologik yondoshish. O’quv mashg’uloti maqsadi: Arterial gipotenziya sindromining og‟irlik darajasini xisobga olgan holda qon bosimini oshiruvchi dori vositalarini tanlashni o‟rganish. - Bemor yoshi, eliminasiyalovchi a‟zolar holati, arterial gipotenziya og‟irlik darajasini xisobga olgan holda preparatlar (P-preparat) dozalash tartibini belgilashni o‟rganish. - Bemordagi arterial gipotenziya darajasini va tanlangan preparat(lar) xavfsizligini xisobga olgan holda terapiyani rejalashtirishni o‟rganish. - O‟tkazilayotgan terapiyaning samaradorligi va havfsizligini baholash kriteriylari va muddatlarini aniqlashni o‟rganish. - talabada turli patologik holatlarda mantiqiy mushohada yuritish, dori vositalarini qo’llashga klinik mushohada bilan yondashishni rivojlantirish. Talaba bilishi kerak: - Qon bosimini oshiruvchi dori vositalarining klassifikasiyasini; - Qon bosimini oshiruvchi vositalarining ta‟sir mexanizmini; - Qon bosimini oshiruvchi dori vositalarining tayinlashda kursatma va karshi kursatmalarni; - Dori vositalarini dozalash rejimini; - Dori vositalarini nojuya ta‟siri va uni bartaraf etish yullari;
276
Tematik bemorlar farmakoterapiyasini quyidagi xolatlarni e‟tiborga olib taxlil qilish:
- o‟tkazilayotgan farmakoterapiyani ushbu patalogiyani davolash standartlariga mosligi - gipotenziv dori vositalarini tanlashda paydo bo‟lgan patalogik xolat va qator omillar ta‟sirini xisobga olib individual yondashuv - dozalash rejimi va asoslash - davolash xavfsizligi va effektivligini nazorat qilish - bo‟lishi mumkin bulgan nojuya ta‟sirlarni taxmin qilish va ularni korreksiyalash - dori vositalarni rasional va/yoki norasional kombinasiyalash Motivasiya - Talabalarga amaliyotda ko‟p uchrovchi gipotoniya sindromini davolashda qo‟llaniladigan dori vositalari klinik farmakologiyasini o‟rgatish. Gipotoniya sindromini davolashdan maqsad – kasallikning asoratlarini oldini olish. Davolash choralarining asosiy komponenti bemorlarga davolash maqsadi, vazifalari va samaradorligini tushuntirishdan iborat, chunki bu bemoralarni davolashga moyilligini oshiradi. Vrach bemorga quyidagilarni tushuntirishi kerak: 1) uzoq muddatli davolash zarurligini 2) sub‟ektiv kechinmalar xar doim xam og‟irlik darajasini ko‟rsatmasligini, 3) to‟g‟ri davolanish hayot sifatini va prognozini yaxshilashini. SHu munosabat bilan, talabalar tomonidan gipotoniyaning turli formalarida medikamentoz davolash, rasional davolash bo‟yicha nazariy bilimlarga ega bo‟lish ahamiyatlidir. - Bo’lajak farmatsevtlarni shakllantirishda dori vositalarini rasional qo’llash tamoyillarini bilish muhim o’rin egallaydi. Olingan nazariy bilimlar va amaliy ko’nikmalar hajmi talabaga kelajakdagi amaliyotida yordam beradi.
Ushbu mavzuni o‟rganish talabalarning yurak-qon tomir tizimi fiziologiyasi, patofiziologiyasi, ichki kasalliklar propedevtikasi, terapiya, gipotenziv dori vositalarining klinik farmakologiyasi to‟g‟risida bilimlariga asoslangan. 277
Mashg‟ulot davomida olingan bilimlar ular tomonidan tayorlash bo‟yicha terapiya, xirurgiya, akusherlik va ginekologiya fanlarida foydalaniladi. Nazariy qism Tomirlar tonusini oshiruvchi DV o‘ziga katta guruh preparatlarini mujassamlashtiradi va yurak zarb hajmi va yoki periferik qon tomirlar hajmini oshirib, arterial bosimni ko‘taradi. Ularga kiradi: 1. Markaziy ta’sir etuvchi preparatlar (psixostimulyatorlar, psixotoniklar, analeptiklar). 2. Periferik asab tizimini rag‘batlantiruvchi preparatlar: α- va β– adrenoretseptorlarni rag‘batlantiruvchilar – adrenalin, efedrin; nisbatan α– adrenoretseptorlarni rag‘batlantiruvchilar – noradrenalin, mezaton; dofamin, α- va β-adrenoretseptorlarni rag‘batlantiruvchilar – dofamin, dobutamin. 3. Miotrop ta’sir etuvchi preparatlar: angiotenzinamid. Bu guruh preparatlari turli genezdagi shok holatlarida, kollaps, arterial gipotoniya, qon bosimni tushib ketishi bilan kechuvchi allergik reaksiyalarda keng qo‘llanadi. Preparatlar yoki ular kombinatsiyasini tanlash quyidagilarga asoslangan holda o‘tkaziladi: 6.
Kasallikni nozologik shakli; 7.
YUrakning asosiy funksiyasi holati; 8.
Bemorda yondosh kasalliklarni borligi; 9.
CHiqarish organlarining funksional holati; 10.
Preparatning klinik–farmakologik xususiyatlari; 11.
Klinik kechuvi bo‘yicha bexosdan rivojlangan va uzoq vaqt davom etadigan gipotenziv holatlar farqlanadi. Bexosdan rivojlangan holatlarga hushdan ketish, kollaps, shok kiradi. 278
holat. Bu holat zaharlanishlar, yuqumli kasalliklar, kuchli og‘riq, psixik jarohat, qonni ko‘rganda, dim xonada uzoq vaqt qolganda va boshqa holatlarda rivojlanishi mumkin. Bunday sharoitlarda doimo qo‘llanadigan muolajalar yordam bermasa nima qilish kerak? Teri ostiga 10% - 1 ml kofein natriy benzoati yoki 2 ml kordiamin yuboriladi. Kofein MNSga qo‘zg‘atuvchi ta’sir ko‘rsatib, orqa miya qo‘zg‘aluvchanligini reflektor ravishda oshiradi, nafas olish va tomirlarni xarakatlantiruvchi markazlarni qo‘zgatadi. YUrak faoliyati kuchayadi, miokardning qisqarishlari tezlashadi va turg‘unlashadi, qon bosim ko‘tariladi. Diurez, koptokchalar filtratsiyasini ortishi va natriyning kanalchalardagi reabsorbsiyasini kamayishi hisobiga biroz kuchayadi. Kofeinni 1 -2 ml dan ortiq yuborib bo‘lmaydi, chunki kuchli qo‘zg‘alish, bosh aylanishi, nafas olishni tezlashishi, qaltirash kabi nojo‘ya ta’sirlari rivojlanadi. Preparatni uzoq vaqt ham qo‘llab bo‘lmaydi, chunki psixik bog‘lanib qolish rivojlanishi mumkin. Glaukoma, kuchli aterosklerozda qo‘llash mumkin emas. O‘tkir yurak etishmovchiligida kofein yuborilganda yurak glikozidlarining ta’sirini tezlashtiradi va oshiradi, atropin, bronxolitiklar, analgetiklar, shoxkuya (sporinya) alkaloidi ta’sirlarini kuchaytiradi. Narkoz, uyqu chaqiruvchi va boshqa MNSni so‘ndiruvchi DVning antagonisti hisoblanadi. Kordiamin analeptik DV guruhiga kiradi. MNSni rag‘batlantiradi, nafas olish va tomir harakatlantiruvchi markazlarni qo‘zgatadi. Uzunchoq miyaning ana shu markazlarini so‘ndirilishi natijasida nafas olishning kuchayishi, qon bosimni ko‘tarilishi va qon aylanishning yaxshilanishi yaqqol namoyon bo‘ladi. Preparat qon aylanishi buzilishlarining o‘tkir va surunkali hollarida, hushdan ketish, kollaps, shok holatlarida tomirlar tonusini pasayganida, nafas olish so‘nganda, narkotik va uxlatuvchi DV bilan zaharlanganda, operativ muolaja vaqtida, akusherlik sohasida homilaning bo‘g‘ilib qolishi va boshqalarda keng qo‘llanadi. Kordiamin 1-2 ml dan sutkasiga 2-3 marta teri ostiga, mushak orasiga, vena ichiga yuboriladi. Teri ostiga va mushak orasiga yuboriladigan in’eksiyalar og‘riqli bo‘ladi. Preparat dozasi oshirib yuborilsa, klonik tutqanoqlar rivojlanadi.
sezuvchanligini oshiradi. PASK, fenotiazin unumlari ta’sirida preparatning analeptik ta’siri kamayadi. Rezerpin kordiaminni tutqanoqli nojo‘ya ta’sirini oshiradi. MAO ingibitorlari ta’sirida pressor ta’siri kuchayadi. Depressiyalovchi 279
DVning MNSga ko‘rsatadigan so‘ndiruvchi ta’sirini kamaytiradi. CHuqur narkoz fonida kordiamin ta’sir ko‘rsatmaydi. O‘tkir tomirlar etishmovchiligining og‘ir shakllari bo‘lib kollaps va shok holatlari hisoblanadi.
Download 3.02 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|