O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti geografiya kafedrasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

16 
 
MAVZU: YEVROSIYO HALQLRI 
REJA: 
1. 
Matekka insonning kirib kelishi. 
2. 
materikda insonning tabiatga ta'siri. 
 
Adabiyotlar: 
1. 
T.V.vlasova «Materiklar tabiiy geografiyasi» Toshkent «O'qituvchi» 
nashriyoti 1983 yil 164-189 betlar. 
2. 
T.V.Vlasova «Fizicheskaya geografiya materikov» Toshkent 1986 god. 
3. 
A.Qozoqov, H.Ma'sudov «Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi kursidan 
amaliy mashg'ulotlar va mustaqil ishlar» Toshkent «O'qituvchi» 1992 yil. 
Yevrosiyoda halqlar. 
Yevrosiyo faunasi sostavida primatlar otryadining har ikkala kichik otriyadi 
halqlarsimon shu jumladan hozirgi zamon halqlarsimon maymunlar bor. Yevrosiyo 
territoriyasida eng qadimiy gominidlar hozirgi halqlarning ajdodlari topilgan 
materikning turli qismlarida rivojlanishining turli bosqichlarida bo'lgan halqlar
ajdodlari qoldiqlari topilgan. Bu faktlar shundan dalolat beradiki Yevrosiyoda 
halqlar paydo bo'lgan va rivojlangan oblastga kiradi yana halqlar Yevrosiyo uchun
avtoxon asli shu yerlik tub joylik bo'lib uning territoriyasiga chetdan kirib kelgan. 
Agar janubiy sharqiy Osiyo Kavkaz janubiy Yevropa Old Osiyoda halqlar eng
qadimdan o'rnashgan territoriyalar deb qaralsa Sibir va Yevropaning shimoliy 
rayonlariga aholi ancha qiyin kelib o'rnashgan Yevrosiyoning janubiy yarmida
neogen oxirida yashagan halqlarsimon maymunlarning qoldiqlari topilgan. Yana 
shunday maymun qoldiqlaridan biri Gruziyadan topilgan bo'lib u Udabn tog'lari 
rayonidan topilganligi uchun udabnolitik deb ataladi. Haqiqiy halqlar
rivojlanishining birinchi bosqichi vakili bo'lgan arxantrop qoldiqlari topilmalari
Yevropada borligi shubxasiz va ular ancha ko'pdir. 
Bundan 700-600 ming yil ilgari yashagan qadimgi arxantroplar qoldiqlari 
yava orolidan topilgan edi. Huddi shu yerda bir oz keyingi vaqtga mindel oka 
muzlanishi ya'ni quyi plestosenga absalyut yoshi 500 ming yil to'g'ri keluvchi
arxantrop suyaklari topilgan. Antropologik hususiyatlariga ko'ra hozirgi
halqlarlardan amalda farq qilmaydigan neandroplar Yevropa va janubiy sharqiy 
Osiyoda bundan 40-38 ming yil avval ya'ni yuqori paystosenning ikkinchi yarmida
paydo bo'lgan. Bu arxeologik jixatdan yuqori paleolitga to'g'ri keladi Yevropadan 
topilgan xozirgi tipdagi halqlar qoldiqlari Fransiyaning markaziy massivdagi
shunday qoldiqlar topilgan joy nomi bilan kromononlar deb ataladi. Ular materik 
bo'ylab tarqalib shimol va sharqqa sharqiy yevropa hamda Sibirga kirib borgan.
Kavkazning janubiy qismi va old Osiyoning qo'shni qismlari aholisi orasida
Kavkazsimon tipi bilan Kaspiy tipi orasida oraliq o'rin turuvchi old Osiyo tipi 
tarqalgan. Afg'oniston shimoliy Xindiston va ularga qo'shni rayonlar aholisi Xind-
Afg'on tipiga kiradi. Bu tip vakillarining tanasi salgina bug'doy rang sochi va 
ko'zlari qora ba'zan sarg'ichroq yuzini tuk qoplanganlii bilan harakterlanadi.
Shimoliy Osiyodagi janubiy yevropalarning vakillari tog'li tojiklar antropologlar 
fikriga ko'ra katta yevropoid irqning harakterlari sof vakillari deb qaralishi 

---

17 
mumkin. Tog'li tojiklar soch va ko'zlari qora boshi dumaloq qirraburun bo'ladi. 
Yevrosiyoning hozirgi aholisining soni 3,2 mlyard kishidan ortadi.Buncha ko'p aholi 
materik bo'ylab g'oyat netekis taqsimlangan Yevrosiyoda aholining har joylaridagi
zichligi o'rtasidagi farq boshqa materiklardagiga qaraganda eng kattadir. Aholi
zichligi g'arbiy Yevropa sharqiy Osiyo va janubiy Osiyoda eng katta bo'lib bu 
yerlardagi juda katta maydonlarda aholining o'rtacha zichligi 200 dan 600 
kishigacha to'g'ri keladi va undan ham ortadi. Arabiston yarim oroli Eron 
tog'ligining ichki qismlari shimoliy g'arbiy G'itoy va Mongoliyadagi katta katta
maydonlarda yashovchi aholi umuman fyo'q. 
Savol: 
1. Materikka inson faoliyatining roli qanday? 
2. Materik tabiatiga inson faoliyatining ta'siri qay darajada?