O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti geografiya kafedrasi

MAVZU: SHIMOLIY YEVROPA G'ARBIY YEVROPA
REJA: 
1. 
Shimoliy yevropaning joylashgan o'rni Relyefi hususiyatlari. 
2. 
G'arbiy Yevropaning geografik o'rni yer yuzasi tuzilishi. 
3. 
Shimoliy va g'arbiy Yevropaning iqlimi ichki suvlari organik dunyosi. 
 
Adabiyotlar: 
1. 
T.V.Vlasova «Materiklar tabiy geografiyasi» Toshkent «O'qituvchi» 
nashriyoti 1981 y. 135-160 betlar. 
2. 
T.V.vlasova «Fizicheskaya geografiya materik» T. 1986 god. 
3. 
Universitet ta'lim uchun «Geografiya» mutaxasisligi bo'yicha o'quv
dasturlari Toshkent «universitet» nashriyoti 1997 yil. 
Shimoliy Yevropa. 
Bu region tarkibi asosiyni fenoskandiya tashkil etadi fenoskandya umum nom
bilan yevropaning shimoliy qismi Skandinaviya yarim oroli Filandiya va Koreliya 
hamda Kola yarim oroli kiritiladi. Bu katta hudud tabiiy sharoitining og'irligi
kristalli jinslarning tarqalganligi tayga o'rmonlari va tundra landshaftlarining uch 

---

19 
tun turishi bilan harakterlanadi. Fonoskandiyaning asosini skandinaviya yarim oroli
tashkil etadi. Yarim orol qirg'oqlari yaqinida bir necha orollari joylashgan 
bularning eng yiriklari Gotland Eland hisoblanadi. Skandinaviya yarim oroli
shimolda materik bilan tutashgan janubda uni shimoliy va Baltika dengizi
o'rtasidagi tor bog'oz O'rta Yevropa tekisligidan ajratib turadi. Shimoliy qismi 
shimoliy muz okeani bilan tutashib turadi yarim oroli asosan tog'lar tashkil etganligi
sabab eng baland tog'lar janubda joylashgan bo'lib Yutenxeymen massivi qad
ko'targandir. Massivning eng baland cho'qqisi Galxyonnigen (2468) hisoblanadi 
yarim oroli uchun sernam iqlim harakterlidir. Yanvarning o'rtacha harorati 
shimolda 40 dan 00 gacha janubda 20 gacha yetadi. Qish 6-7 oy davom etadi.
Butun Fenoskandiya uchun yozning qisqa va salqin bo'lishi harakterlidir 
o'rtacha harorat Q160 Q170 ni tashkil etadi. Fenoska diyaning Relyefi va iqlimi 
yer usti suvlarining rivojlanishiga qulaylik tug'diradi shu sababli bu hudud daryo 
va ko'llarga juda boy. Daryolari asosan qor va muzliklardan to'yinadi ko'llar juda
ko'p bo'lib ayniqsa Filandiyada 60 mingga yaqin ko'l mavjud skandinaviya tog'lari 
hozirgi zamon muzliklari saqlanib qolgan. Ural tog'ligi Yevropa va Osiyo qittalari
o'rtasida meridianal yo'nalishida joylashgan bo'lib tabiiy sharoitida shimolan 
janubga hamda sharqdan g'arbga tomon o'zgarish yaqqol seziladi. Tog'likda
uning vujudga kelishi bilan bog'liq holda g'ardan sharqqa qarab jinslarning
tarkibi joylashishi ham o'zgarib boradi. Ural tabiiy sharoiti Relyef iqlim oqar suv
tuproq o'simlik hususiyati va qoplariga qarab bir necha oblastlariga ajratiladi. 
Qutbiy Ural qutb doirasidan shimolda ya'ni tundrada joylashgan shimolda u 
yugar shari bo'g'izidan Konstantinova Xosmen tog'igacha Payxay tizma deb ataladi. 
Bu tizma asosan balanligi 400-450 m keladigan do'ngliklardan iborat. Bu qismdagi 
tog'likning eng baland nuqtasi Payer cho'qqisi hisoblanib balandligi 1472 m ga 
yetadi. Shimoliy Ural shimoliy Ural Telnos Iz tog'idan boshlanib janubda 
Kanjokovskiy va Kasviniskiy Xamen tog'larigacha davom etadi. Bu ularning eng 
baland qismi bo'lib balandligi 1500 m atrofda shimoliy ularning eng shimoliy
qismlari qutb yoni deb ataladi. Tog'likdagi Islodavatelskiy tizmasi asosiy
suvayirg'ich hisoblanib undagi narodnaya cho'qqisi (1895) Ural tog'ining eng 
baland nuqtasi hisoblanadi. O'rta Ural shimolda Kosvenskiy Kamen tog'idan 
janubda yurma tog'igacha davom etadi. U meridional yo'nalishidan sharqqa turib
chiqqan yoyi shaklini oladi. O'rta Ural shimoliy va janubiy Uralga nisbatan ancha
pasdir. Undagi eng baland tog'lar tepalari 700-800 m dan oshmaydi janubda Ural 
Yurma tog'idan janubda Ural daryosining kenglik bo'ylab yo'nalgan qismigacha
davom etadi. O'rta Uralning kuchli siqilishi hamda torayishidan janubiy ural
mintaqasida ancha keng zona hosil bo'ladi. Bu qismda tog'likning kengligi 160 
km yetadi. Ural tog' tizmasi ancha past bo'lsada asosiy suvayirg'ich vazifasini
bajaradi va eng uzun hisoblanadi. Janubiy Uralning eng baland nuqtasi 1639 m 
bo'lgan Yomon tog' tizmasi Mug'ojar shimolda bo'lib juda yassilangan va atrofga
ancha pasayib boradi orografik jixatdan ancha parchalangan hisoblanadi.