O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti geografiya kafedrasi

MAVZU: YEVROSIYONI TABIY GEOGRAFIK RAYONLASHTIRISH
REJA : 
1. Materikni tabiy geografik rayonlashtirishning ahamiyati. 
2. Materikning region va o'lkalariga umumiy tavsif. 
 
Adabiyotlar: 
1. 
T.V.Vlasova «Materiklar tabiy geograffiyasi» Toshkent «O'qituvchi» 
nashriyoti 1981 y. 125-133 betlar. 
2. 
A.Qozoqov, H.Ma'sudov «Materiklar va okeanlar tabiy geografiyasi kursidan 
amaliy mashg'ulotlar va mustaqil ishlar» Toshkent «O'qituvchi» 1992 y. 
Yevrosiyoning tabiiy geografik regionlari. 
Yevrosiyo maydonining nihoyatda katta ekanligi uning geologik tektonik
tuzilishi va orografiyasining murakkabligi okeanlarning ta'siri shimoliy yarim 
sharning barcha iqlim mintaqalarida joylashganligi materik ichkarisidagi shimoliy 
muz okeaniga ochiq juda katta tekislik va yassi tog'liklarda termik sharoit
hamda namlanish ular bilan bog'liq holda esa biokomponentlar ham shimoldan 
janubga tomon asta sekin o'zgarib boradi. Yevrosiyoning Atlantika bo'yi
qismidagi tabiy sharoitning qaror topishida va teritorial bo'linishda uning okeanga 
yaqinligi hamda okean ustida hosil bo'lgan havo massalarining juda parchalangan 
quruqlikka ta'siri eng katta ahamiyatga ega Yevrosiyoda va okeanning unga 
tutash qismlarida quyidagi yirik regionlarni ko'rish mumkin. G'arbiy Yevropa
sharqiy Yevropa shimoliy Osiyo O'rta dengiz bo'yi va Old Osiyo tog'liklari Artika
va subartikaning Yevrosiyo sektori shimoliy muz okeanining Yevrosiyoda 
shimoliy g'arbda va shimolda joylashgan orollari tabiatning bir qancha umumiy 
belgilariga ega. Bu umumiylik ularning artika va subartika mintaqalari
joylashganligi bilan bog'liq. Bu teritoriya tabiatning tafovutlari esa ularning paydo 
bo'lishi strukturasi va Relyefi shuningdek qaysi sektorda joylashganligi bilan
bog'liq holda yuzaga kelgan Shpis-bergen arhipalagi 76,50 va 80,50 shimoliy 
kengliklar orasida joylashgan orollar gruppasidan iborat bo'lib xorijiy Yevropadagi
birdan bir artika oblastidir. 

---

18 
Arxipalagning maydoni 62 ming kv2 u asosiy g'arbiy Shpisbergen oroli 
shimoliy sharqiy yer oroli va bir qancha kichikroq orollaridan iborat. Ularning 
hammasi paydo bo'lishiga ko'ra materik orollari bo'lib kaynazoy erasining
ikkinchi yarimiga qadar Yevropaning Grelandiya bilan tutashib turgan quruqlikdan 
iboratdir. Shpisbergenning yer yuzasi burmalangan protozoy va quyi poleozoy
jinslardan tarkib topgan bu jinslarni ba'zi joylarda toko'mir davri mezazoy va 
kaynazoy eralarining tarkibida toshko'mir zapaslari bo'lgan gorizontal yotqiziqlari
ko'mib yuborgan. Shpisbergen konlaridan toshko'mir qazib olish XX asr
boshlaridan beri mavjud. Arxipalagning muzdan holi yerlarini tundra egallagan bu 
yerda bo'yi 20 sm dan oshmaydigan pakana tol va qayinlar uchraydi. Yozda 
bo'tako'z qutb ko'kparisi gazako't bark urib ochiladi katta maydonlarni torfzorlar
egallaydi. Arxipalag faunasining turlari kam lekin shunday bo'lsada bu fauna
sostavida ba'zi bir qimmatli ov hayvonlari bor bular havo rang pesen qutb tulkisi
oq ayiq shimol bug'isi 20 yillar oxirida shpisbergenga muskus ho'kizi keltirilgan 
edi u hozir qo'riqlanmoqda . 
Shpisbergen Arktikaning yevropalik aholi yashovchi eng shimoliy
raoynlardan biri orol aholisi asosan ko'mir qazib olish qisman esa ovchilik bilan 
shug'ullanish uchun ko'chirib kelgan. Islandiya oroli atlantika okeanining shimoliy 
qismida shimoliy qutb doirasi bilan 630 25 mm kenglik orasida Shpisbergendan 
ancha janubi g'arbida joylashgan. Islandiyaning maydoni 103 ming km2 islandiya
oroli qirg'oqlari yaqinidan mayda orollar bilan birgalikda islandiya
respublikasining teritoriyasini tashkil etadi. 
Savol: 
1. 
Tabiiy geografik rayonlashtirish qanday amalga oshirilgan? 
2. 
Nima uchun geografik o'lkalar farqlanadi?