O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat pedagogika universiteti

27.Mavzu: O’zbek xalqining shakllanish jarayoni .
Mavzu rejasi:

1. 
   O’zbek etnosining ko’p etnik qatlamlilik masalasi.
   
2. 
   O’zbek etnogenezining boshlanishi va yakuniy nuqtasi
   

Adabiyotlar:

1. 
   Асқаров А.Ўзбек халқининг келиб чиқиш тарихи. –Т.:2014, 12-40 бб.
   
2. 
   Шониёзов К.Ш. Ўзбек халқининг шаклланиши жараёни. –Т.:2001. 3-43
   

1-masala
Millat bilan xalq ta’rifiga qo’yilgan talablar tas’hqaridan qaraganda bir-birlariga o’xs’has’h ko’rinsada, ammo, mohiyat jihatdan ular bir ma’noni anglatmaydi. Ikkins’hidan, xalq uzil-­kesil s’hakllangan feodalizm jamiyatining ijtimoiy mahsuli, millat yesa kapitalistik jamiyatning ijtimoiy mahsulidir. Ikkins’hidan, xalqning yus’htiruvs’hi yetnik omillardan hududiy birlik s’hegaralari tarix taqozosiga ko’ra, o’zgaruvs’hanlik xususiyatiga yega buladi. Ammo, millat davlat s’hegaralari - qat’iy, mutlaqo daxlsiz, jahon jamoats’hilik tas’hkilotlari tomonidan tan olingan va muhofazali bo’ladi. Us’hins’hidan, xalq s’hakllangan paytda hamma vaqt ham uning yetnik nomi bulavermaydi, xalq millat darajasiga ko’tarilganda yesa uning yetnik nomi bo’lis’hi s’hart. Masalan, O’zbek xalqi nomi uning yelat sifatida s’hakllanib bo’lgandan ans’ha keyin naydo bo’ldi. To’rtins’hidan, xalqning siyosiy uyus’hmasi - davlat tarix taqozasiga ko’ra, xamma vaqt ham yetnos nomi bilan atalavermaydi, ammo, xalq millatga aylanganda davlat nomi millat nomi bilan yuritilis’hi s’hart. Bes’hins’hidan, yetnosning xalq darajasida o’zlikni anglas’h, milliy g‘urur, vatan fidoisi bulis’h, o’z xalqidan faxrlanis’h xissi o’s’ha davr jamiyati tartib-qoidalariga ko’ra, ko’ps’hillikda bir xil, yuksak darajada bo’lmaydi. Ammo, xalq millat darajasiga ko’tarilganda bu sifatlar yuksak darajada bo’ladi. Oltins’hidan, yetnosning xalq birligi yelatining xalq darajasida hamma vaqt ham davlat maqomini olavermaydi, xalq millat darajasiga s’hiqqanda uning tili albatta davlat maqomini olis’hi s’hart. Yettins’hidan, mentalitet yetnosning xalq darajasida yemas, balki millat darajasida s’hakllanadi va nihoyat, sakkizins’hidan, millat uzil-kesil s’hakllanganda davlat jamiyat tomonidan bos’hqaris’hi, ya’ni davlat xalq xizmats’hisi, barcha sohalarda "'Millat talabi va xoxis’h­ irodasini bajaruvs’hi mexanizmga aylanadi. Demak, millatning s’hakllanis’hi yetnogenetik jarayon kabi uzoq davom yetadigan tarixiy jarayon bo’lib, millat yetnik tarixning yeng yuqori yuksak s’ho’qqisi, kamolat bosqis’hi, birins’hidan, bu bosqis’hga ko’tarilgan xalqning davlati millat nomi bilan yuritiladi; ikkins’hidan, millat nomi bilan yuritilgan davlat s’hegaralari qat’iy, dahlsiz, jahon jamoats’hilik tas’hkilotlari tomonidan tan olinadi; us’hins’hidan, aniq hududiy s’hegarada muomalada bo’lgan umum millat tili davlat tili maqomi darajasiga ko’tariladi; to’rtins’hidan, aholining o’zlikni anglas’h darajasi fuqoralarning hayot mazmuniga, kundalik turmus’h tarziga aylanadi; bes’hins’hidan, millatga xos milliy mintalitet s’hakllanadi; oltins’hidan, davlat jamiyat tomonidan bos’hqariladi, ya’ni davlat millatning hohis’h­irodasini bajaruvs’hi mexanizmga aylanadi.
O‘rta Osiyo xududida o‘troq aholi ko‘chmanchi chorvador qabilalar bilan yaqin qo‘shni bo‘lib yashashgan. Ularning hamkorlikdagi aloqalari ba’zi urf-odatlarning uyg‘unlashuviga olib keldi. Lekin xar bir qabila o‘ziga xoslikni saqlab qolgan⁶³.