O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti «organik kimyo va og’ir organik sintez texnologiyasi»

 

---

XOMASHYO VA TAYYOR MAHSULOT VATAVSIFI 
Glitserin-siropsimon shirin mazali suyuqlik (T
qa y
=290 
°S). Glitserin gliftal 
polimerlari olishda (ftal angidridi bilan polikondensatsiya reaktsiyalari yordamida) 
keng qo’llaniladi, shuningdek, undan kosmetik va medetsina preparatlari olinadi.
Glitserin 
Umumiy ma’lumotlar 
Empirik nomi 
glitserin 
Brutto formulasi
C
3
H
5
(OH)
3
Kimyoviy formulasi
HOCH
2
-CH(OH)-
CH
2
OH 
Fizik xossalari
Molyar massa
si 
92,1 g/
mol
 
Zichligi
 
1,261 g/sm³ 
Termicheskie svoystva 
T.suyuq.
 
18 °C 
T. qay.
 
290 °C 
T. parch. 
554±1 °F 
T. chaq.
 
320±1 °F 
Bug’ bosimi
0,003±0,001 mm rt. st.
 
Etilensiangidrin. 
β–oksipropion kislota nitrili (HOCH
2
CH
2
CN) - rangsiz 
yopishqoq suyuqlik, erish temperaturasi 46 °S, qaynash temperaturasi 227-228 °C, 
zichligi 1,040 g/sm³ (25°C), Etilensiangidrin suv,spirt, efir xamda aseton bilan xar 
qanday mutanosiblikda aralashadi, benzolda aralashmaydi. Sellyuloza efir va ba’zi 
neorganik kislota tuzlarini eritadi.

---

Etilensiangidrin asosan etilen okisi va sinil kislotasini reksiyaga kirishi 
(natriy sianidi NaCN boshqa ishqorlar katalitik ishtiroki)da olinadi. 
Etilensiangidrinni suyuq yoki bug’
fazada degidratasiyalash yo’li bilan sanoatda 
muhim bo’lgan mahsulot akrilonitril olinadi. 
Sinil kislotasi hamda etilen okislari suyuq holatda, 50-60°S da zaxarli natr va 
dietalaminlarning katalizator sifatida ishtiroki natijasida etilensiangidrin osonlik 
bilan o’zgaradi.Sinil kislotasini 90%li oltingugurt kislotasini 25%li natriy sianidga 
ta’siri ostida olish mumkin. Sinil kislotasini texnik nuqtai nazardan formadidni 
degidratasiyalash bilan olish mumkin. 
Allil spirti (CH
2
=CH – CH
2
OH) - birinchi bor 1893 yilda fransuz More 
tomonidan olingan, lekin bunga qiziqish 1930yilda o’yg’ondi bunga sabab uning 
asosida butadiyen-nitril kauchuk olindi, ushbu esa benzin va moylar xamda 
ko’pgina eritmalarda o’zining shishishga chidamliligini ko’rsatdi.
Allil spirtidan poliakrilamid, polielektrolit va boshqa turdagi maxsulotlar 
olishda foydalaniladi.
Allil spirti polimerlaridan sintetik tola olinadi, u material xar tomonlama 
chidamli bo’lib, kostyum uchun mato, so’niy yung, gilam va boshqa turdagi 
mahsulotlar olinadi.Yana sintetik kauchuk ishlab chiqarishda ishlatiladi. 
Hozirgi paytda ishlab chiqarilayotgan sintetik kauchuk perbunan (72% 
butadiyen 28 % allil spirti) va perbunan ekstra (60 % butadiyen 40% allil spirti) lar 
tabiiy kauchukdan moyda 30-100 barobargacha kam, benzinda 10-20 barobar kam 
shishadi.
Hozirgi paytda akrilonitrilni sanoatda bir necha usullari mavjud. 
- etilendan etilenoksid va etilensiangidrin orqali: 
- asetilen va sinil kislotasidan: 

---

- etilendan asetaldegid va gidrooksinitril orqali: 
- propilenni ammonoliz okislovchisidan: 
- propilen va azot oksididan: 
- etilenni sinil kislotasi va kislorod bilan to’g’ridan-to’g’ri ta’sirida: 
- propanni ammonoliz oksidlovchisi bilan: 

---