O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti «organik kimyo va og’ir organik sintez texnologiyasi»

TEXNOLOGIK QISM 
Glitserin sanoat miqyoslarida katta masshtablarda ishlab chiqarilib, asosan 
portlovchi vositalar, gliftal va boshqa smollar olishda, to’tsimachilik sanoati va 
poligrafik mahsulotlarni qurib qolishini oldini oluvchi vositalar ishlab chiqarishda, 
farmatsevtik, kosmetik va liker mahsulotlari sanoatida ishlatiladi.
Xayvon yog’lari va o’simlik moylaridan suv ishtirokida sovunlanish orqali 
(va katalizatorlar ishtirokida) bir vaqtda yuqori yog’ kislotlari bilan olish usulida 
glitserin qo’shimcha mahsulot sifatida hosil bo’lishi va bu mahsulotni ajratib 
olinishi hozirgi kundla sintetik usullarning keng o’rganilishi va tadqiq qilinish 
bilan o’z ahamiyatini yo’qotmoqda. 
Bugungi kundagi extiyoj glitserin ishlab chiqarishning sintez usullarini 
kengroq o’rganishni talab etadi.
Gl
itse
rin olish usullari s
xe
masi 
Amaliyotda gl
itse
rin olishning quyidagi 
te
xnologiyalari katta ahamiyatlarga 
ega: 
1) gl
itse
rinni xlorallil va epixlorgidrin orqali olinish; 
2) propi
le
nni akrol
ie
ngacha to’g’ridan-to’g’ri oksidlash, so’ngra allil spirtini 
gidrrirlash va oksidlash bilan gl
itse
rin olish. 
CH
2 
= CH – CH
3
CH
2
= CH – CH
2
Cl
CH
2
– CH – CH
2
Cl
Cl
Cl
CH
2
– CH – CH
2
OH
OH
OH
CH
2
= CH – C – H 
O
Cl
2
O
2
Na
OH
Cl
2
+H
2
O
CH
2
– CH – CH
2
Cl
OH
Cl
CH
2
– CH – CH
2
Cl
O
CH
2
= CH – CH
2
OH
H
2
O
2
NaOH + H
2
O
H
2
Cl
2
CH
2 
= CH – CH
3
CH
2
= CH – CH
2
Cl
CH
2
– CH – CH
2
Cl
Cl
Cl
CH
2
– CH – CH
2
OH
OH
OH
CH
2
= CH – C – H 
O
Cl
2
O
2
Na
OH
Cl
2
+H
2
O
CH
2
– CH – CH
2
Cl
OH
Cl
CH
2
– CH – CH
2
Cl
O
CH
2
= CH – CH
2
OH
H
2
O
2
NaOH + H
2
O
H
2
Cl
2

---

Gl
itse
rin ishlab chiqarish s
xe
masidjan qo’rinadiki, birinchi usul xlordan 
foydalanishni talab etadi va bu e
leme
nt gl
itse
rinni ham natriy ishqorining ham 
tarkibiga kirmaydi va boshqa 
re
a
ge
ntlarni xlorlash uchun sarflanishi talab etiladi. 
Bunda hosil bo’luvchi osh tuzidan xlorni ajratib olish e
le
ktroliz uchun e
ne
rgiyaga 
qo’shimcha sarf xarajatlarning talab etilishi bilan qimmat usul hisoblanadi.
Ikkinchi usul xlorsiz usul bo’lib, 
le
kin kislorod, vodorod va vodorod 
pe
roksidlar zarurligini ko’rsatadi. Ikkala usulning ham 
te
xnologik jihozlari o’ta 
murakkab emas. Birinchi usulda korroziyani bartaraf etish muammosi 
jarayonnigng asosiy kamchiliklari qatorida sanaladi.
Glitserin tabiatda murakkab efir ko’rinishda turli xayvonlar va o’simliklar 
moylari tarkibida bo’ladi. Ularning gidrolizlanishi orqali sovun va glitserin olish 
usuli xozirgi vaqtga qadar glitserin olishda asosiy usul xisoblanadi:
Sintetik glitserin olish usuli 1948 yili sanoatga tatbiq kilinadi. Bunda 
propilendan allilxlorid, dixloridrin glitserin, epixloridrin va undan sintetik glitserin 
olinadi.
Epixlorgidrindan glitserin olish texnologiyasi bilan tanishamiz. (2- rasm).