Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti

5. “Sosmet” soʻzining maʼnosini belgilang?

1. 
   “bezash sanʼati”
   
2. 
   “hushboʻy”
   
3. 
   “chiroyli”
   
4. 
   “nafis”
   

4.7. Neft mahsulotlarini identifikatsiyalash va qalbakilashtirish

Neft va uni qazib chiqarish tavsifi. Neft –yonuvchi moyli suyuqlik, koʻpincha qora, kamdan kam och sariq yoki oqish rang, oʻziga xos hidga ega. Gaz koʻrinishidagi va qattiq uglevodorodlar erigan suyuq uglevodorodlar aralashmasini oʻzida namoyon qiladi. Neftda uncha koʻp boʻlmagan miqdorda oltingugurtli, azotli birikmalar, organik kislotalar va mineral aralashmalar bor. Parafin, naften va oz miqdorda hidli uglevodorodlar Neft tarkibiga kiradi.
Neft zichligi 0,73-1,05 g/sm³ gacha tebranadi. Zichligi 0,85 g/sm³ dan past boʻlsa yengil, 0,851-0,885g/sm³ boʻlsa oʻrtacha, 0,885g/sm³ dan yuqori boʻlsa ogʻir hisoblanadi.
Neft tarkibidagi oltingugurtga koʻra kam oltingugurtli (0,6% gacha), oltingugurtli (0,61% dan 1,8%gacha) va yuqori oltingugurtli (1,8%dan yuqori) ga boʻlinadi.
Neft odatda gʻovak jismlarda (qum, qumtoshlar, ohaklar) 1,2-2km gacha chuqurlikda choʻkma holatda boʻladi.
Neftni quduqlarni burgʻulash yoʻli bilan qazib chiqaradilar. Neft sanoatida burgʻulashning quvurli usuli keng tarqalgan.
Qazib chiqarishning zamonaviy usullari — ichki qatlamli bosim hisobiga quduq boʻyicha neftni tabiiy regulirovkalab koʻtarish (favvorali); quduqqa siqilgan gazni haydash yordamida neftni koʻtarish(kompressorli yoki gaz liftli); nasoslar bilan quduqdan neftni koʻtarish(chuqurlik-nasosli). Neftni yuklash va qayta ishlashga tayyorgarlik koʻrish uni gazsizlantirish, suvsizlantirish va tuzsizlantirishdan iborat.
Qoidaga koʻra, neft yuzasidagi gaz “hamroh”(qoʻshimcha) gaz deb ataladi. Har tonna qazib chiqarilgan neftga 10 dan 1000 m³ gacha shunday gaz toʻgʻri keladi. Uni chiqayotgan gaz bilan neftning ketishini toʻxtatish uchun jihozlangan qurilmalar bilan vertikal idishlarda quduqdan qisqa masofada neftdan ajratib oladilar. Ajratilgan gaz gaz yigʻadigan kollektorga kelib tushadi, neft esa oʻlchagichga, u yerdan nasoslar bilan suvsizlantirishga yuz tutadigan neft yigʻish punktiga uzatiladi. Qazib chiqarilgan Neft deyarli har doim turli tuzlar, koʻpincha Na, Mg, Ca eriydigan qatlam suvi bilan birga boʻladi.
Qatlam suvlaridagi tuzlar tarkibi 30% ni tashkil etadi. Suvsizlantirishda erkin suv neftdan tindirish bilan ajratiladi, neft bilan hosil boʻlgan emulsiya esa quyidagi usullar bilan parchalanadi: mexanik (ultratovush bilan filtrlash); termik (qizdirish); elektrik (oʻzgaruvchan va doimiy tokning elektr maydonida ishlov berish); kimyoviy(turli emulgatorlar ishlov berish).
Suvsizlantirilgan neftni tuzsizlantirishda yana suv bilan aralashtiriladi, ammo tuzsiz emas, hosil boʻlgan emulsiya koʻrsatilgan usullarning biri bilan parchalanadi.
Amaliyotda koʻpincha elektr maydonida emulsiya bilan ishlov berib termokimyoviy tindirishni qoʻllaydilar. Bu turning qurilmasi elektrli tuzsizlantirish nomini olgan.
Turli neft konlari, tabiiy, kimyoviy tarkibi va va tovarlik xususiyatiga koʻra farqlanadi. Baʼzi turlaridan fraksiyaga qoʻshimcha ishlov bermay detonatsion tavsif bilan benzin oladilar,boshqalari sust qotadigan moylash moylarining past tinadigan komponentlaridan iborat.
Neftning juda muhim tavsiflaridan biri uning tarkibida oltingugurtli birikmalarning mavjudligidir. Oltingugurtli va yuqori oltingugurtli neftni qayta ishlash kam oltingugurtli qayta ishlashdan tubdan farq qiladi. Neftni qayta ishlash zavodlari sxemasiga alohida texnologik jarayonlarni kiritib, neft mahsulotlaridan oltingugurtni tozalashga katta mablagʻ sarflash zarur.
Odatda fizik-kimyoviy xossalariga koʻra yaqin neftning turli turlari sanoatda aralashtiriladi va birgalikda qayta ishlashga yoʻnaltiriladi. Baʼzan NQIZ tovar-xom ashyo omborlarida bir yoki ikkadan ortiq oqimdan qayta ishlashga keladigan kam oltingugurtli va oltingugurtli neft mustaqil sxema boʻyicha qayta ishlanadi.