O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti «iqtisodiyot» fakulteti

1-ilova
“Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi” faninig predmeti, metodi va 
vazifalari” 
O‘quv qo‘llanma (yangi pedagogik texnologiyalar asosida) 
Kadrlar tayyorlash Milliy Dasturida ko‘zda tutilganidek, bugungi kunning 
dolzarb vazifasi nafaqat uning uzluksizligini ta’minlash, balki, ta’lim jarayonlarini 
yangi sifat bosqichiga ko‘tarishdan ham iborat. Shu bois, bu jarayonni ilg‘or 
pedogogik va infarmatsion texnologiyalar asosida olib borish lozim. Binobarin, o‘quv 
mashg‘ulotlarida bunday texnologiyalarga tayanish talabalarni mustaqil fikrlash, 
erkin qaror qabul qila olish, provart natijada, raqobatdosh va xalqaro andozalar 
darajasidagi mutaxassis bo‘lib etishishiga zamin hozirlaydi. 
“TIF statistikasi”ni “Iqtisodiyot va statistika” fakul’tetining uchinchi kurs 
talabalariga o‘qitiladigan fan bo‘lib, uni zamonaviy pedogogik texnologiyalar asosida 
olib borilishi, talabalarda statistik ta’lim – tarbiyani shakillantirish, shuningdek, 
iqtisodiy va ijtimoiy - iqtisodiy jarayonlar o‘rtasidagi doimiy aloqadorlikni statistik 
ko‘rsatgichlar yordamida o‘rgatishda muhim ahamiyat kasb etadi. 
Shu bois quyida “TIF statistikasi” fanini o‘qitishda pedogogik texnologiyani 
qo‘llash bo‘yicha ayrim tavsiyalar berilgan. 
1 – mavzu. “TIF” statistikasi faninig predmeti metodi va vazifalari. 
1. TIF statistikasi fanining predmeti 
2. TIF statistikasi fanining ilmiy nazariy asoslari 
3. TIF statistikasi metodologiyasi 
4. TIF statistikasining vazifalari. 
Ushbu mavzuni olib borishga yangi pedogogik texnologiyani qo‘llash ta’lim 
sifati va samarasini oshiradi. 
1. Bu darsda “Aqliy hujum”, yani “Breynstorming” usulidan foydalanamiz 
buning uchun doskani ikki qisimga bo‘lib qo‘yiladi: 
Iqtisodiy tushunchalar 
Statistik tushunchalar 
Shu tarzda guruh azolarini ham ikki guruhga bo‘lamiz. Birinchi guruhga birinchi 
ustunni to‘ldirishni, ikkinchi guruhga ikkinchi ustunni to‘ldirsh vazifasi beriladi. 
Chunki bakalavr iqtisodiy tushunchalarni o‘zlashtirishi bilan statistik tushunchalarni 
ham ajrata olishi lozim. Navbatda o‘rganishga taklif etilayotgan fan ayni ikki 
fanining bog‘liqligida bo‘lganligi bois ularning o‘zlari ham iqtisod, ham statistika 
uchun umumiy bo‘lgan kategoriya tushunchalarini topishlari kerak. 
2. Darsning birinchi qismida o‘z – o‘zidan iqtisodiy jarayonlar, ularni 
ta’riflovchi ko‘rsatgichlar haqidagi fikrlar yuzaga chiqadi. Avvalgi guruhlarni 
saqlagan holda bakalavrlarga statistika fanida muhim hisoblangan yuqoridagi 
tushunchalarning mohiyatini tushunib olishga oid dars va vazifa taklif etiladi: 

---

124 
Iqtisodiy jarayonlar 
Iqtisodiy statistik ko‘rsatgichlar. 
3. Vazifada ta’lim oluvchilar o‘zlari iqtisodiy faoliyatda uchraydigan 
jarayonlarni statistik raqamlarda ifodalangan fikrlari orqali bayon etadilar. Shuning 
uchun 
o‘qituvchi tomonidan qanday qilib talabalar yuqoridagi statistik 
ko‘rsatgichlarni qanday o‘rganishi mumkinligini so‘raydi va o‘z – o‘zidan dars 
mavzusida rejaga kiritilgan metodlarga o‘tiladi. 
Iqtisodiy 
statistik 
jarayonlarni 
o‘rganuvchi 
usullar va ularni qo
‘
llash 
Iqtisodiy 
– statistik jarayon qirralarini 
o‘rganuvchi usullar va ularni qo
‘
llash. 
4. Ijtimoiy – iqtisodiy munosabat va jarayonlarga oid nazariyalarni statistik 
tomonlarini o‘rganish iqtisodiy munosabatlarni tashkil etishda muhim bo‘lganligi 
bois darsda 3 ta nazariya tahlili olib boriladi. 
Adam Smit 
U. Petti 
D. Rikardo 
Har bir nazariyani tahlil etib, undagi ham statistik, ham iqtisodiy mexanizim 
aniqlanadi. Bu esa iqtisodiy munosabatlarni tashkil etishda statistika omilining ta’siri 
muqarrarligini aniqlash bilan birga, Respublikamiz miqyosida olib borilayotgan 
iqtisodiy islohatlarda “Inson omili” bejiz qo‘yilmayotganligini to‘liq anglab olishga 
imkon beradi. 
Shuning uchun dars yakunida quyidagi jadvalni to‘ldirish taklif qilinadi. 
Bu jadvalni to‘ldirib kelish uyga mustaqil vazifa sifatida beriladi.
Kutiladigan natija: darsda hammani faollashtirish, yangi fannga astalik bilan olib 
kirish, har bir talabadan mustaqil fikrni ifoda eta olishiga erishish. Bu texnologiyani 
qo‘llash orqali dars maqsadi va mazmuniga bakalavrlarning o‘zlarida fanni tezroq 
o‘zlashtirishlari va kelgusi faoliyatlarida nimalarga e’tibor berish lozimligini shaxsan 
anglash imkonini yaratadi. 
Nimani bilar edik 
Nimani bilishni xohlaymiz 
Nimani bilib oldik 

---

125 
AYUBJONOV A.H. 
 
 
TASHQI IQTISODIY FAOLIYAT STATISTIKASI 
(O‘quv qo‘llanma) 
 
 
 
 
 
 
 
Kompyuterda teruvchi S.N.Sayfullaev.