O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “ iqtisodiyot “ kafedrasi

TMKning jahon iqtisodiyotida tutgan o’rni va ahamiyati.

BMT ekspertlarining fikricha Transmilliy koorporatsiyalar (TMK) «Jahon iqtisodining dvigatellaridir». 100 ta eng yirik xalqaro kompaniyalarning 40 % mulki (shu jumladan moliyaviy mulki) boshqa davlatlar hududida joylashgan. Transmilliy koorporatsiyalar tomonidan xalqaro bozorlarni egallashning eng yangi shakllaridan biri xorijda maxsus investitsion kompaniyalar tashkil kilishdir. Bu kompaniyalarning vazifasi TMKning sho‘ba va hamkorlikdagi korxonalarining mahsulotlarini mintaqaviy bozorlarga chiqarishni rag'batlantirish uchun ulami investitsiyalashdir. Bunday usuldan alkogolsiz ichimliklami sotish bo‘yicha eng yirik xalqaro kompaniyalar «Pesi-kola» va «Кока-kola» foydalanishadi. Transmilliy koorporatsiyalar zamonaviy jahon xo'jaligining muhim ishtirokchilariga aylandilar. Sanoati rivojlangan davlatlar uchun aynan TMKlarining xorijdagi faoliyati ularning tashqi iqtisodiy aloqala ruing xarakterini belgilab beradi. Bu davlatlar eksportida milliy kompaniyalarning o‘zlarining xorijdagi filiallariga tovar yetkazib berishlari va xizmat ko‘rsatishlarining ulushi kattadir.

Transmilliy koorporatsiyalar investitsiyalarining mintaqaviysohaviy yo‘nalishi juda xarakterlidir. Odatda ular, «yangi industrial davlatlar», nisbatan rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar qayta ishlovchi sanoatiga kapital qo‘yadilar. Bunda kapital oluvchi davlatlar orasida investitsiyalar uchun raqobatchilik kurashi ro‘y beradi. TMKning faol ishlab chiqarish, investitsion, savdo faoliyati tufayli ular ishlab chiqarish va mahsulotlami taqsimlashning xalqaro tartibga soluvchisiga aylanmoqda va hatto BMT ekspertlarining fikricha jahonda iqtisodiy integratsiyasiga sharoit yaratmoqda. Transmilliy koorporatsiyalarning jahon xo'jaligi va xalqaro iqtisodiy munosabatlar tizimidagi faoliyatining yaxshi tomonlarini aytganda, ularning faoliyat ko‘rsatayotgan davlatlar iqtisodiyotiga negativ ta ’sirini ham aytib o‘tish lozim. Mutaxassislar quyidagilarni alohida ko‘rsatadilar.TMK faoliyat ko‘rsatadigan davlatlaming iqtisodiy siyosatini amalga oshirisliga halaqit berish; -davlat qonunlarini buzish; -monopol narxlar o ‘malish, rivojlanayotgan davlatlaming huquqini cheklovchi shartlarga majburlash. Umuman, transmilliy koorporatsiyalar- xoljaliklararo aloqalaming doimiy e ’tibor, o‘rganish va xalqaro nazorat talab qiluvchi yetarli darajada murakkab va doimiy ravishda rivojlanib borayotgan fenomenidir.