O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti nuridin yusupovich jo’rayev moliyaviy hisobot

Тavsiya etilayotgan adabiyotlar

1. 
   Бобожонов О.,Жуманиёзов К. Молиявий ҳисоб.-Т.: Молия, 2000,608-б.
   

2. 
   Каримов А. А. ва бошқалар. Бухгалтерия ҳисоби. -Т.: Шарқ.2004, 45-б.
   

3. 
   Нидлз Б и другие. Принципы бухгалтерского учёта.-М.: Финансы и статистика. 2003, 119 стр.
   

4. 
   Энтони Р., Дж. Рис. Учёт, ситуации и примеры.-М.: Финансы и статистика. 1993, 29 стр.
   

5. 
   Qодирхонов С.Б. Саноат корхоналарида бухгалтерия ҳисоби.-Т.: Ўзбекистон, 1993, 334-б.
   

6. 
   http:// www. accounting. rut gars. Edu.
   

47

3-bob.

Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot
3.1. Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotning mazmuni va mohiyati
Bozor iqtisodiyoti sharoitida xo’jalik yurituvchi su’yektlarning barqaror

faoliyat yuritishi ko’p jihatdan ularning ijobiy moliyaviy natijalarga erishishiga

bog’liq.

Moliyaviy natijalar – xo’jalik yurituvchi su’yektning ma’lum hisobot davrida

tadbirkorlik faoliyati jarayonida o’ziga qarashli mablag’ning oshishi yoki

kamayishidir.

Buxgalteriya hisobida bunday faoliyat natijasi hisobot davridagi barcha

foydalar va zararlarni hisoblash yo’li bilan aniqlanadi.

Yuqoridagi ta’rifdan ko’rinib turibdiki, moliyaviy natijalarni aniqlash uchun
ma’lum bir davrdagi olingan daromadlar bilan qilingan xarajatlarni taqqoslash, ya’ni olingan daromadlardan qilingan xarajatlarni ayirish lozim.
Moliyaviy natijalar ijobiy yoki salbiy bo’lishi mumkin. Ijobiy moliyaviy natijada olingan daromad qilingan xarajat summadan yuqori bo’ladi va uni foyda sifatida tan olinadi. Moliyaviy natijada qilingan xarajat olingan daromad summasidan ortib ketsa, u zarar hisoblanadi. Ammo moliyaviy natijaning qator ko’rsatkichlari mavjud bo’lib, ularning barchasi moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotda o’z aksini topadi va ushbu hisobot davridagi daromadlari va xarajatlari to’g’risidagi oraliq va yakuniy ma’lumotlar bilan ta’minlaydi. Daromad va xarajatlarni taqqoslash orqali quyidagi ko’rsatkichlari aniqlanadi.
Mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda (zarar); asosiy faoliyatdan olingan foyda (zarar); umumxo’jalik faoliyatidan olingan foyda (zarar); moliyaviy faoliyatdan olingan foyda (zarar); soliq to’laguncha bo’lgan foyda (zarar); soliqqa tortiladigan foyda (zarar); favqulodda foyda (zarar); sof foyda (zarar).
Ushbu moliyaviy natija ko’rsatkichlari muhim ahamiyatga ega va turli xil maqsadlar uchun qo’llaniladi. Jumladan, ular hisobot davrida korxona faoliyatining samaradorligini baholashda va tahlil qilishda mustaqil o’rinni egallaydi. Ayniqsa samaradorlik ko’rsatkichlarini aniqlashda foydalaniladigan soliq to’laguncha bo’lgan foyda, mahsulot sotishdan olingan foyda va korxonaning sof foyda ko’rsatkichlari muhim ahamiyatga ega.
Korxonaning iqtisodiy ko’rsatkichlarini to’g’ri aniqlash daromad va xarajatlarni to’g’ri tasniflash bilan bevosita bog’liq.
«Хarajatlar tarkibi to’g’risida»gi Nizomga muvofiq korxonalarning xo’jalik faoliyati natijasida oladigan daromadlari quyidagi asosiy bo’limlar bo’yicha

guruhlanadi:

mahsulot sotishdan olingan sof tushum; asosiy faoliyatning boshqa
(operatsion) daromadlari; moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar; favqulodda daromadlar.

48

Daromadlarning bunday guruhlanishi, korxonaning turli xil faoliyatidan olingan daromadlarini hisobotda alohida ko’rsatish zarurati bilan izohlanadi. Bu korxona faoliyati bilan qiziquvchi tomonlar uchun zarur ma’lumotlarni shakllantirish imkonini beradi.

Korxona faoliyatining sof moliyaviy natijasini aniqlash uchun hisobot davrida qilingan barcha sarf va xarajatlar to’g’ri taqsimlanishi lozim.
Barcha xarajatlar, ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulotlar tannarxiga kiritiladigan xarajatlarga va tannarxga kiritilmaydigan, ammo davr xarajatlariga kiritiladigan xarajatlarga bo’linishi zarur.

Davr xarajatlari, soliq to’laguncha bo’lgan foydani hisoblashda inobatga

olinadi. Bundan tashqari moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotda moliyaviy faoliyat va favqulodda holat bo’yicha xarajatlar ham alohida ko’rsatiladi .
Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotda daromadlar olish bilan bog’liq xarajatlarni quyidagi guruhlar bo’yicha ko’rsatish mumkin:

1-Mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi;

2-Davr xarajatlari;

3-Moliyaviy faoliyat bo’yicha xarajatlar;

4-Favqulodda zararlar.
Yuqorida keltirilgan daromad va xarajat moddalari korxona xo’jalik faoliyatining natijalarini aniqlashda juda muhim ahamiyatga ega. Chunki hisobot davridagi aynan shu daromad va xarajatlarning to’g’ri hisobga olish faoliyati natijalarini aniq hisoblash imkonini beradi. Molyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotning mazmuni shundan iboratki, unda korxona xo’jalik faoliyatining yakuniy va oraliq moliyaviy natijalarini ularning alohida daromad (foyda) xarajat (zarar) ko’rsatkichlarini taqqoslash va qo’shish orqali aniqlanadi.
Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotning mohiyati shundan iboratki, u korxona faoliyati to’g’risidagi iqtisodiy ko’rsatkichlarni shakllantirish bilan birgalikda uning samaradorligi va moliyaviy barqarorligini tavsiflash uchun zarur ma’lumotlarini ham o’zida aks ettiradi. Agar buxgalteriya balansi korxonaning mol– mulki mablag’lari kapitali va majburiyatlari, ya’ni korxonaning ishlab chiqarish vositalari va mehnat predmetlari to’g’risidagi ma’lumotlarni o’zida mujassam qilsa, moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotiga korxonaning mehnat vositalari predmetlari va ishchi kuchidan foydalanish natijasida olingan ko’rsatkichlarni beradi. Shuning uchun ham uning ma’suliyatlari tashqi va ichki foydalanuvchilar uchun birday ahamiyatlidir.