O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti kredit-iqtisod fakulteti

TAKOMILLASHTIRISH  YO’LLARI ........................................ 

 

57 

 

 

 

 

Xulosa ......................................................................................... 

66 

 

 

 

 

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ........................................ 

69 

---

3

 

 

 

Kirish 

Malakaviy  bitiruv  ishi  mavzusining  dolzarbligi.  Har  qanday  jarayon 

yoki faoliyat borki o’z-o’zidan bo’lmaydi bunga ma’lum bir sharoit, eng birinchi 

o’rinda qonuniy huquq va erkinlik va mukammal ishlangan reja va g’oya talab 

etiladi, shundan keyin qolgani mehnat bilan amalga oshirish  mumkin. Shuning 

uchun  ma’lum  bir  faoliyat  turlari  borki  ularni  rivojlantirmasdan  iqtisodiyotni 

rivojlantirib  bo’lmaydi,  bunday  masalalarni  markazida  albatta  banklar  turadi, 

chunki  har  qanday  masalani  yechimi  bozor  iqtisodiyoti    sharoitida  moliyaviy 

qo’llab quvatlash yotadi.  Bunda ijtimoiy masalalarni ijobiy hal qilishning asosiy 

vazifalaridan  biri  banklarning  investitsion  faoliyati  barqarorligini  ta’minlash, 

rivojlantirish  va  islohatlar  o’tkazish  va  yangiliklar  joriy  qilish    natijasida 

iqtisodiyotni  shu  jumladan,  moliya    bozorini  ham  rivojlantirishga  erishish 

mumkin. 

Bank  investitsiya  faoliyatini  amalga  oshirish  uchun  bu  ishdan  ko’zda 

tutilgan  maqsadlarni  aniqlab  olishi  zarur.  Tijorat  banklari  uchun  bu  vazifa 

odatda  mablag’larni  saqlash,  diversifikatsiyalash,  daromad  va  likvidlikni 

ta’minlashdan  iborat.  Amaliy  jihatdan  olganda,  tijorat  bankining  barcha 

depozitlarini  bir  xil  ssudalarga  joylashtirish  mumkin  emas.  Bunday  holat 

investitsiyalashning  asosiy  qoidasi  -  diversifikatsiyalashga  zid  kelgani  uchun 

ham  mumkin  emas  va  noshudlik  hisoblanadi.  Diversifikatsiyalash  deganda 

majmuada  turli-tuman  ko’rinishdagi  qimmatli  qog’ozlar  borligi  tushuniladi. 

Diversifikatsiyalash (tabaqalashtirish) siyosatida qaytarish muddatlari, jug’rofiy 

taqsimlanishi,  majburiyatlar  turi  va  emitent  hisobga  olinishi  lozim. 

Diversifikatsiyalash  yo’li  bilan  tavakkalchilik  xavf-xataridan  butunlay  qochib 

qutulib  bo’lmaydi,  ammo  uni  bir  muncha  pasaytirish  mumkin.  Investitsiya 

siyosatining  asosiy  ustivorliklari  va  yo’nalishlari  haqidagi  hujjatlar  bo’lishi 

maqsadga muvofiq hisoblansada, banklarning hammasi ham unga ega emas, gap 

shundaki,  tavakkalchilik  xavf-xatari  faqat  investitsiya  faoliyati  bilangina 

cheklanib  qolmaydi,  qimmatli  qog’ozlarda  faol  operatsiyalar  o’tkazish  bilan 

---

4

 

 

bog’liq tavakkalchilikni boshqa sohalarda ehtiyotkorona siyosat o’tkazish bilan 

muvozanat  holiga  keltirsa  bo’ladi.  Albatta,  iqtisodiyotni  erkinlashtirish 

sharoitida  tijorat  banklarining  qimmatli  qog’ozlar  bozorida  investitsiyalarni 

keng  qo’lamda  eng  foydali  tarzda  joylashtirish    yangi  mijozlarni  jalb  qilish 

sohasidagi  raqobat  kurashi  kuchayadi.  Sog’lom  raqobat  kurashida  faol 

qatnashish  uchun  tijorat  banklari  o’z  faoliyatlarini  takomillashtirishi,  shu 

jumladan, qimmatli qog’ozlar bozorida faol investitsiya siyosatini olib borishlari 

lozim.  Investitsiya  faoliyati  tijorat  banklarining  qimmatli  qog’ozlar  bozoridagi 

imkoniyatlaridan  foydalanishni  kengaytirish,  muayyan  daromad  olish,  bank 

likvidligini ta’minlashda muhim rol o’ynaydi. 

2014 yilda iqtisodiyotimizga jalb qilingan investitsiyalar hajmi 10,9 foizga 

o’sdi  va  AQSh  dollari  hisobida  14  milliard  600  million  dollarni  tashkil  etdi. 

Bunda  jami  kapital  qo’yilmalarning  21,2  foizdan  ortig’i  yoki  3  milliard 

dollardan ziyodini xorijiy investitsiya va kreditlar tashkil qildi. Ularning to’rtdan 

uch qismi to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalardir.  

Investitsiya  dasturini  amalga  oshirishda  korxonalarning  o’z  mablag’lari 

hisobidan  yo’naltirilgan  to’g’ridan-to’g’ri  xususiy  investitsiyalarning  yildan-

yilga  faol  ishtirok  etayotgani  barchamizga  alohida  mamnuniyat  bag’ishlaydi. 

Birgina  o’tgan  yilda  bunday  investitsiyalar  hajmi  10,3  foizga  o’sib,  4  milliard 

300 million dollarni yoki jami investitsiyalar hajmining qariyb 30 foizini tashkil 

etdi.  

O’tgan yili tijorat banklarining investitsiyaviy faoliyati ham kengaydi. Ular 

tomonidan 1 milliard 700 million dollar yoki 2013 yilga nisbatan 20 foiz ko’p 

investitsiyalar yo’naltirildi.  

Jami  investitsiyalarning  73  foizdan  ortig’i  ishlab  chiqarish  sohasiga  va 

qariyb 40 foizi mashina va uskunalar xarid qilishga sarflandi

 1

. 

                                                           

1

  Каримов  И.А.  «2015  йилда  иқтисодиётимизда  туб  таркибий  ўзгаришларни  амалга 

ошириш,  модернизация  ва  диверсификация  жараёнларини  изчил  давом  эттириш  ҳисобидан 

хусусий  мулк  ва  хусусий  тадбиркорликка  кенг  йўл  очиб  бериш  –  устувор 

вазифамиздир”.Тошкент.: “Ўзбекистон”, 2015 й. 6-7 б. 

---

5

 

 

2014  yil  mobaynida  korxonalarni  modernizatsiya  qilish,  texnologik  va 

texnik jihatdan qayta jihozlash maqsadlariga tijorat banklari tomonidan jami 8,5 

trln.  so’m  yoki  2013  yilga  nisbatan  1,2  barobar  ko’p  investitsion  kreditlar 

ajratildi. Bunda banklarning investitsion kreditlari ustuvor ravishda «2011-2015 

yillarda  sanoatni  rivojlantirish»,  «2014  yilgi  Investitsiya  dasturi»  hamda 

tarmoqlarni modernizatsiya qilish, mahalliylashtirish va hududlarni rivojlantirish 

Davlat dasturlariga kiritilgan loyihalarni moliyaviy qo’llab-quvvatlashga, kichik 

biznes  va  xususiy  tadbirkorlik  sub’ektlari  tomonidan  ishlab  chiqarish 

texnologiyalarini sotib olishga yo’naltirilmoqda

2

 

Mamlakatimizda  banklarning  kredit  portfeli  tarkibida  uzoq  muddatli 

investitsiyaviy  moliyalashning  ulushiga  qarab  tabaqalashtirilgan  foyda  solig'i 

stavkalarining  joriy  etilishi  tijorat  banklarining  investitsiyaviy  faolligini 

oshirishga  xizmat  qilayotgani  alohida  qayd  etildi.  Milliy  iqtisodiyotni 

modernizatsiya  qilish  va  raqobatbardoshligini  oshirish  borasida  amalga 

oshirilayotgan ichki va tashqi investitsiyalarni jalb etishni yanada faollashtirish, 

mamlakat  investitsion  jozibadorligini  oshirish,  investitsiyalar  samaradorligini 

baholash  va  investitsiya  faoliyatini  moliyalashtirishni  takomillashtirish, 

iqtisodiyotning  real  sektoriga  investitsiyalarni  jalb  etishda  tijorat  banklari 

ishtirokini  yanada  qo'llab-quvvatlash,  investitsiya  faoliyatini  moliyalashtirishda 

qimmatli qog'ozlar vositalaridan foydalanish masalalari bo'yicha  ilmiy taklif va 

amaliy tavsiyalar ishlab chiqilyapti.