O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo – texnologiya instituti

Gey-Lyussak va Sharlning hajmiy nisbatlar qonuni

Ma’lumki havo isitilganida kengayadi, natijada, uning zichligi kamayadi. shu bois ham issiq havo bilan to’ldirilgan havo pufaklari osmonga ko’tariladi. Bunday o’zgarishni o’z tajribalarida (shu jumladan, havo pufaklarida ham) sezgan franstiyalik olimlar Lui Gey-Lyussak (1778-1850) bilan Jak Sharl (1746-1825) issiqlikning gaz bosimiga tasirini miqdoriy jihatdan birinchi bo’lib o’lchashdi. Reakstiyaga kirishayotgan va reakstiya natijasida hosil bo’layotgan gazlarning hajmlarini o’lchab, Gey-Lyusak o’zining hajmiy nisbatlar qonunini quyidagicha tarifladi:

Kimyoviy reakstiyaga kirishuvchi gazlarning hajmlari o’zaro va reakstiya natijasida hosil bo’ladigan gazlarning hajmlari bilan oddiy butun sonlar nisbati kabi nisbatda bo’ladi.

Bir gazning har xil harorat va hajmdagi namunalarini (faqat doimiy bosimda) solishtirib, Gey-Lyussak qonuni uchun quyidagi matematik ifodani qo’llasa bo’ladi:

^V1  ^T1 yoki ^V1  ^T1

V₂ T V₂ T₂
bu erda, V₁ V₂ - gazning har xil haroratlardagi hajmlari; T₁ T₂ - haroratlarning miqdoriy sonlari.

Masalan, 2 hajmvodorod1 hajm kislorod bilan yuqori haroratdareakstiyaga kirishganda 2 hajm suv bug’i hosil bo’ladi. Lekin bunday reakstiyada ishtirok etgan gazlarning hajmlari bir xil bosim va bir xil haroratda hlchanishi lozim.

Bu qonun Avogadro qonuni asosida juda oson izohlanishi mumkin. Buni o’sha suv misolida tushuntirsa bo’ladi. 2hajm vodorod bilan 1 hajm kislorod o’zaro reakstiyaga kirishib, ikki hajm suv bug’ini hosil qilishini tushuntiraylik. Kislorod va vodorodning har qaysi molekulasi ikki atomdan tashkil topgan bo’lib, kislorodning bir molekulasi vodorodning ikki molekulasi bilan birikadi va bir molekula suv hosil qiladi, demak quyidagi reakstiya amalga oshadi:

2N₂+O₂ →2N₂O