O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent to‟qimachilik va yengil sanoat instituti

6.5-rasm. Energiya ta‟inotida qo„llaniladigan me‟yorlar 
Korxona o‗zining yillik dasturiga asoslanib energiya balansini tuzib chiqadi. 
Energiya balansi ikki turda tuziladi: 
1. Kalendar muddati - yil, chorak, bir oyga mo‗ljallangan energiya sarfi; 

---

133 
2. Energiya tarqatuvchi har bir energo va issiqlik turlari bo‗yicha, masalan, 
bug‗, siqilgan havo, neft, ko‗mir, gaz va boshqalar. 
Energobalans texnologiya jarayonlari elektr motorlarini harakatga keltirish,
isitish, ventilyasiya vositalari va yorug‗lik uchun tuziladi. 
Paxta tozalash korxonalarida asosiy ishlab chiqarishlardagi mashina va
mexanizmlar privodlari uchun elektr energiyasiga bo‗lgan ehtiyoj paxta tolasi va 
momiq ishlab chiqarishga mo‗ljallangan xarajatning solishtirma me‘yorlariga 
qarab aniqlanadi. Bu me‘yorlarning miqdori asbob-uskunalarning tarkibi, tavsifi, 
holati va texnologiya jarayonining xususiyatlariga bog‗liqdir. 
Texnologiya 
jarayonlari 
(Tj) 
va 
dvigatel 
(D) 
iste‘moli uchun 
foydalaniladigan quvvatni quyidagi formula asosida aniqlanadi: 
(6.1)  
bu erda, Tj – texnologiya jarayonlari uchun iste‘mol qilinadigan 
quvvat (kVt/soat); 
Ns 
– 
mahsulot 
birligi 
uchun 
sarf 
bo‗lgan 
quvvat
me‘yori; 
Q - dasturdagi mahsulot ishlab chiqarish hajmi (tonna). 
Dvigatelni harakatga keltirish va uning texnologik jarayonlarda uzluksiz 
texnologik jarayonlarda uzluksiz ishlab turishi uchun sarf bo‗ladigan energiya 
quyidagi formula asosida aniqlanadi: 
(6.2)
bu erda, Qe – bir soatda mashina iste‘mol qiladigan quvvat
me‘yori; 
YU – rejali yuk bilan band qilish koeffitsienti; 
Nm – mashinalarning soni. 

---

134 
Laboratoriya, mexanika ustaxonalari, mexanizatsiyalashtirish vositalari, 
ishlab chiqarish binolari va ma‘muriy binolarni, hovli territoriyasini, omborlar, 
turar-joy shaharchasi va boshqa shu singarilarni yoritish ehtiyojlari uchun elektr 
energiyasi 
sarflash 
o‗tgan 
yilning 
haqiqiy 
ma‘lumotlarini 
hamda 
mexanizatsiyalashtirish, 
yoritiladigan 
ob‘ektlarni kengaytirish yuzasidan 
mo‗ljallanadigan o‗zgarishlar va boshqa shart-sharoitlarni hisobga olgan holda 
aniqlanadi. 
Paxta tozalash korxonalarida kuch elektr energiyasiga bo‗lgan umumiy 
ehtiyoj asosiy va yordamchi sexlarning mashinalarini harakatga keltiradigan, 
pnevmatik transport ishiga va mexanizatsiyalashtirish vositalariga sarflanadigan 
energiyadan tashkil topadi. 
Paxta tozalash korxonalarida energetika xo‗jaligini bosh energetik 
boshqaradi. 
Korxonalarning energiya tannarxini rejalashda ularni iste‘mol qilinishini 
tejash uchun har xil tadbir choralar tuzadilar.