O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti «ijtimoiy fanlar» kafedrasi

VI.2. Referat tayyorlash 
 
Talabaga qiyinchilik darajasi uning shaxsiy imkoniyatlari, qobiliyati va bilim 
darajasiga muvofiq bo‘lgan biror mavzu bo‘yicha referat tayyorlash topshiriladi. 
Bunda talaba asosiy adabiyotlardan tashqari qo‘shimcha adabiyotlardan (hujjatlar, 
yozma manbalar, monografiyalar, ilmiy, uslubiy maqolalar, internetdan olingan 
ma’lumotlar, elektron kutubxona materiallaridan) foydalanib ma’lumotlar yig‘adi, 
tahlil qiladi, tizimga soladi va mavzu buyicha imkon darajasida to‘liq, keng 
ma’lumot berishga harakat qiladi. Zarur hollarda o‘qituvchidan maslahat va 
ko‘rsatmalar oladi. Yakunlangan referat kafedrada ekspertlar ishtirokida himoya 
qilinadi. 
 
 
VI.3. Manbalar yordamida mavzuni yoritib berish 
 
Talaba fan asoslarini puxta egallab olishi, dinshunoslikni yaxshi bilishi o‘quv-
tarbiya ishlarining qanday tashkil qilinishidan tashqari, ko‘p jihatdan darsliklar, 
o‘quv qo‘llanmalarining sifati va saviyasiga ham bog‘liqdir. 
Imoratni mustahkam poydevorsiz qurib bo‘lmagandek, tarixni manbasiz yozib 
bo‘lmaydi. Tarixiy manba deganda uzoq o‘tmishdan qolgan, insoniyatning tabiat va 
jamiyatning ma’lum taraqqiyot bosqichidagi kechmishini o‘zida aks ettirgan moddiy 
va ma’naviy yodgorliklarni tushunamiz. Moddiy yodgorliklar turkumiga ko‘xna 
manzilgoh va mozorlar, shaharlar, qasrlar hamda qal’alarning xarobalari, o‘sha 
joylardan topilgan ishlab chiqarish va urush qurollari, uy-ro‘zg‘or hamda zeb-ziynat 
buyumlari, qadimiy sug‘orish inshootlarining qoldiqlari, oltin, kumush va mis 
tangalar, shuningdek, ibtidoiy odamlar va hayvonlarning qoya toshlarga o‘yib 
ishlangan sur’atlari, umuman tosh va boshqa buyumlardagi yozuvlar kiradi. 
Ma’naviy yodgorliklar turkumiga esa uzoq o‘tmishdan qolgan qo‘lyozma asarlar 
hamda odamlarning turmushi va urf-odatlarini o‘zida aks ettiruvchi materiallar, 
shuningdek, kishilar ongida saqlanib qolgan urf-odat va an’analar kiradi.
Tarixiy manbalar inson ijtimoiy faoliyati natijasida paydo bo‘lgan. U ijtimoiy 
hayotning hamma tomonlarini, bo‘lib o‘tgan voqealarni o‘zida aks ettiradi. Shuning 

---

30 
uchun tarixiy manbalarsiz qadimiy odamlarning turmushi va ijtimoiy faoliyati qay 
tarzda kechganligini bilib va o‘rganib bo‘lmaydi. Manbalar ustida ish olib borganda 
shuni ham esda tutish zarurki, har bir tarixiy davrning o‘ziga xos xususiyati bo‘lib, u 
avvalo ijtimoiy-siyosiy tuzumning tabiati, ishlab chiqarish usullari, o‘sha davrda 
mavjud bo‘lgan moddiy madaniyat va nihoyat, yozuv texnikasining umumiy darajasi 
bilan belgilanadi.
Manbalar yordamida mavzuni yoritib berishda avvalambor, tarixiy manbalarni 
topish, ularni turkumlash, chuqur va atroflicha tadqiq etish, manbada o‘z aksini 
topgan yoki bayon etilgan voqealar, keltirilgan dalillarning to‘la va haqqoniyligini 
aniqlash asosiy vazifa hisoblanadi.