O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. D. Ergashxodjaeva

Nazorat va mulohaza uchun savollar

1. 
   Innovatsion marketing texnologiyasiga nimalar kiradi?
   
2. 
   Innovatsiyalar bozorida qanday marketing tadqiqotlari amalga oshiriladi?
   
3. 
   Innovatsiyalar bozorida sifat tadqiqotlarining o’rni nimadan iborat?
   
4. 
   Xalqaro amaliyotda sifat tadqiqotlarining nechta asosiy usullari mavjud? 5.Iste‘molchi nuqtai-nazaridan innovatsiyalar tahlili qanday amalga oshiriladi?
   

6. 
   Innovatsiya qanday ko’rsatkichlar yordamida tavsiflanadi?
   
7. 
   Raqobatbardoshlik omiliga nimalar kiradi?
   
8. 
   Innovatsiyalarni bozorda joylashtirish qadamlari nimalarni o’z ichiga oladi? 9.Innovatsion marketing o’tkazishda muvaffaqiyatning asosiy omillariga
   

nimalar kiradi?

8. BOB. INNOVATSIYALAR BOZORIGA KIRISHDA MARKETING MODELINING AMALIY JIHATLARI

1. 
   Innovatsiya bozoriga kirishda marketing modelining tuzilishi
   

Xorijiy mamlakatlarda innovatsiyalar diffuziyasi sohasidagi so’nggi nashrlar tahlili shuni ko’rsatadiki, innovatsion mahsulotning bozorga kirib borishida ikki xil yondashuv mavjud: innovatsiyalar diffuziyasi klassik nazariyasi va Djeffri Mur nazariyasi yoki «jarlik» nazariyasi.

Innovatsiyalar diffuziyasi nazariyasi bozorda yangi mahsulotni qabul qilish jarayonini yangi mahsulot sotilishini boshqaradigan va ilgari suradigan, iste‘molchilar o’rtasidagi uzoq muddatli va uzluksiz kommunikatsiyalar jarayoni sifatida ko’rib chiqadi.
E.Rodjersning diffuziya nazariyasida iste‘molchlarning besh xil toifasi ajratib ko’rsatiladi. Ushbu toifalar o’rtasida adabiyotlarda tez-tez yodga olib o’tiladigan taqsimot: 2,5% - novatorlar; 13,5% - ilk izdoshlar; 34% - ilk ko’pchilik; 34% - kechki ko’pchilik va 16% - konservatorlar – sifat taqsimoti bo’lib, har bir muayyan mahsulot toifasi uchun bu qiymatlardan u yoki bu tomonga sezilarli farq qilishi mumkin.
Istalgan innovatsion mahsulotning bozorga kirib borishi bu mahsulot ularni jalb qiladigan iste‘molchilar turidan boshlanib, butun hayotiylik davri davomida boshqa iste‘molchilar turi tomon o’zgarib boradi. Xaridorlarning har bir turi o’rtacha kvadratik og’ishlarga mos keladi. SHunday qilib, ilk ko’pchilik va kechki ko’pchilik bitta o’rtacha kvadratik og’ish doirasida, ilk izdoshlar va konservatorlar – ikkita o’rtacha kvadratik og’ish doirasida, yangi texnologiya paydo bo’lishining eng boshlanishida esa (taxminan me‘yordan uchta o’rtacha kvadratik og’ish doirasida) - taqsimlanadi.
Innovatsiyalarni qabul qilish hayotiylik davrining mantiqi shunga asoslanadiki, texnologiya istalgan jamiyat tomonidan bosqichma-bosqich, ushbu jamiyatning turli segmentlari psixologik va ijtimoiy qiyofalariga muvofiq qabul qilinadi. Bu jarayonni ulardan har biri aniq belgilangan guruh bilan bog’liq bo’lgan, aniq chegaralangan bosqichlarga ega kontiniuum ko’rinishida aks ettirish mumkin.
Djeffri Murning yangi nazariyasida ilk bozor (novatorlar va ilk izdoshlar) va asosiy bozor (ilk ko’pchilik, kechki ko’pchilik va konservatorlar) ularning ehtiyojlari va xoxish-istaklari bir-biridan farq qiladigan va ular o’rtasida hech qanday kommunikatsiya bo’lmagan xaridorlar bilan tavsiflanishi nazarda tutiladi. Mana shu sababdan firmaning ilk bozordagi marketing usuli albatta hukmronlik qilinadigan bozorda qo’llanayotgan marketing harakatlaridan farq qilishi zarur. Agarda firma o’zining marketing strategiyasida jiddiy o’zgarishlarni amalga oshirmasa, yangi mahsulot sotishning sezilarli qisqarishi ehtimoli yuqori bo’ladi.
Innovatsion marketingda mahsulot qimmatini yaratish. Muvozanatlangan qadriyatlar tizimi mezonlari qatoriga quyidagilar kiradi: texnologiyalar, mahsulotning o’zi, bozor va kompaniya.
Xarid haqidagi qarorlarni novatorlar va ilk izdoshlar qabul qiladigan ilk bozorda, Djeffri Murning nazariyasiga ko’ra asosiy qadriyat mezonlari texnologiya va mahsulotning o’zi hisoblanadi. Qarorlar ilk ko’pchilik, kechki ko’pchilik va konservatorlar tomonidan qabul qilinadigan asosiy bozorda birinchi o’ringa bozordagi yetakchilik, kompaniya nufuzi va barqarorlik chiqib oladi. Bu nuqtai nazardan ilk bozordan asosiy bozorga o’tish mahsulotga yo’nalganlikdan bozorga yo’nalganlikka o’tishni ifodalaydi.
Klassik marketing nuqtai nazaridan differensiatsiya mahsulot ishlab chiqishdan boshlanadi, shundan keyin narx belgilash, sotuvni rag’batlantirish bo’yicha chora- tadbirlar va reklama strategiyasi kabi faoliyat turlarining gali keladi. «Afsuski, shu paytdan boshlab, marketologlar mahsulotga qiziqishni yo’qotadilar: mahsulot ishlab chiqilgandan so’ng unga narx belgilanib, sotuvni rag’batlantirish bo’yicha chora- tadbirlar o’tkazilgach, marketing o’z vazifalarini bajarib bo’ldi deb hisoblanadi. Biroq aynan shu paytda – mahsulot iste‘molchilarga sotish uchun tayyor bo’lgan vaqtda – differensiatsiyaning roli yanada muhim ahamiyatga ega bo’ladi»¹⁸. Aynan shu paytda differensiatsiya jarayonini boshqarish vazifasini sotuvchilar o’z zimmasiga oladi.




¹⁸Секерин В.Д. Инновационный маркетинг: Учебник.- М.:ИНФРА-М, 2012.стр.176.
Reklama, masalan, diqqat-e‘tiborni ushbu mahsulotning kuchli tomonlari namoyon bo’ladigan va ehtimol, maqsadli bozor xaridorlarining ko’pchiligiga eng katta ta‘sir ko’rsatadigan sohalarga qaratadib, mos keluvchi mahsulotni differensiatsiyalaydi.
Ularning bozorga chiqishi negizida mijozlarning psixografik suratini chizish innovatsion mahsulot uchun marketing dasturini qanday ishlab chiqish haqida aniq tasavvur beradi.
Texnologiya qabul qilishning bir segmentidan boshqasiga o’tish marketing borasida ham, kommunikatsiyalar borasida ham juda murakkab, chunki har safar yangi strategiyalarni endi-endi amaldagi strategiyalarga ko’nikilgan bir paytda qabul qilishga to’g’ri keladi.
Asosiy bozorga chiqish rejasi jarlikdan o’tish uchun quyidagi alohida dasturlar ishlab chiqishni o’z ichiga olishi lozim:

• 
  innovatsion mahsulotning yagona identifikatsiyalangan iqtisodiy xaridorini tanlash (bozorni segmentlash);
  
• 
  innovatsion mahsulot xarid qilishning iqtisodiy oqibatlari yoki hal qiluvchi xarid omilini aniqlash;
  
• 
  maqsadli xaridorga tugallangan yechim taklif etish (to’ldirilgan tovar);
  
• 
  tovar uchun to’ldiruvchi yaratish maqsadida hamkor va ittifoqchilar jalb qilish;
  
• 
  innovatsion tovar uchun distributsiya ishlab chiqish;
  
• 
  innovatsion mahsulot uchun narx shakllantirish strategiyasini tanlash;
  
• 
  raqobatni baholash;
  
• 
  joylashtirishni amalga oshirish;
  
• 
  keyingi maqsadli xaridorlarni aniqlash.
  

Xaridorlar innovatsion mahsulot bilan qoniqtiriladigan ehtiyojlarni yaxshi his qilmaydilar. Bu holatda potensial xaridorlarga (marketing kommunikatsiyalari doirasida) murojaat mos keluvchi ehtiyojlarni aniqlash va jadallashtirshiga qaratilgan bo’lishi lozim. Ushbu holatda aniqlash iste‘molchilar hali his etmagan ehtiyojlarni
topish va ularni sezdirish hisoblanadi. Bunday ehtiyojlar ko’pincha jamiyat rivojlanishidagi yangi tendensiyalar paydo bo’lishi, masalan, atrof-muhitni qo’riqlash haqida qayg’urish, xavfsiz mehnat sharoitlari yaratish natijasida vujudga keladi.
«Jarlik»dan o’tishda to’laqonli mahsulot konsepsiyasi katta ahamiyatga ega. Agar texnologiya qabul qilishning hayotiylik davriga qaraydigan bo’lsak, shunday xulosa chiqarish mumkinki, to’laqonli mahsulotning tashqi doiralari chapdan o’ngga tomon harakatlanish bilan tobora katta ahamiyat kasb etib boradi. To’laqonli mahsulot rejalashtirish – bozorda yetakchilik qilish strategiyasi ishlab chiqishning muhim jihatidir.
Asosiy bozorga innovatsion mahsulot bilan chiqishda birlamchi maqsadli segmentga chiqish uchun talab chratishga izmat qiladigan to’g’ridan-to’g’ri sotuv usullaridan foydalanish zarur.
Asosiy bozorga innovatsion mahsulot bilan chiqishda marketologlar to’g’ri kommunikatsion kanal tanlashi lozim. Innovatsiya yaratish haqida axborot uzatish uchun to’g’ri keladigan ikkita kanal mavjud. Birinchi kanal bu – ishbilarmonlik matbuoti. Ishbilarmonlik matbuotining kommunikatsiya vositasi sifatida muhim ustunligi unga nisbatan deyarli barcha ishbilarmonlik vaziyatlarida ishonch darajasining yuqoriligidan iborat.
Ishbilarmonlik matbuotiga qo’shimcha ravishda axborot tarqatish uchun yana bir kommunikatsiya kanali bo’lib «vertikal media», ya‘ni tarmoq yoki ixtisoslashgan ommaviy axborot vositalari va turli xildagi forumlar – tarmoq ko’rgazmalari, anjuman va konferensiyalar xizmat qiladi.

2.