O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat pedagogika universiteti huzuridagi pedagogik kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tarmoq markazi

Turli elektrostatik maydonlarning elektr maydon kuchlanganligi va potensiallarini hisoblash. 2 2 4 6 6. Elektr sig’im. Kondesatorlar. Elektr maydon Energiyasi: Kondensatorlar. Zaryadlangan kondensator Energiyasi. Elektrostatik maydon Energiyasi va uning zichligi. Zaryadlar sistemasining Energiyasi. 2 2 8 10 7. Doimiy tok qonunlari: O’zgarmas tok. Zanjirning bir qismi uchun Om qonuni. O’tkazgichning qarshiligi. Qarshiliklarni parallel va ketma-ket ulash. Tok zichligi va Om qonunining diffeinsial ko’rinishi. Joul–Lens qonuni. O’zgarmas tok zanjiridagi ish va quvvat. 2 2 2 3 8. Kirxgoff qoidalari: Stasionar toklarning berkligi. Kirxgofning birinchi qoidasi. Tashqi kuchlar. Elektr yurituvchi kuch. Kirxgofning ikkinchi qoidasi va uning vositasida murakkab zanjirlardagi toklarni hisoblash. 2 2 3 9. Toklarning magnit maydoni. Amper qonuni: Magnit maydoni va uning tavsifi. Moddalarning magnit xossalari. Toklarning magnit maydoni. Magnit maydon kuchlanganligi va magnit maydon induksiyasi. Magnit maydon kuch chiziqlari 2 2 2 2 10 Magnit maydon xossalari. Magnit maydon tenglamalar: Yopiq sirt orqali magnit maydon induksiyasi oqimi. Magnit maydon kuchlanganligini sirkulyatsiyasi. To’liq tok qonuni. Selenoid va toroid magnit maydoni. 2 2 2 11 Bio – Savar – Laplas qonuni. To’g’ri tokning, aylanma tokning magnit maydon induksiyasi va kuchlanganligi. 2 2 3 12 Lorens kuchi. Amper qonuni. Xoll Effekti. Plazma: Magnit maydonda xarakatlanayotgan zaryadli zarrachaga ta’sir etuvchi Lorens kuchi. Elektronni solishtirma zaryadini aniqlash. Xoll Effekti. Magnit maydonni tokli o’tkazgichka ta’siri. Magnit maydonga kiritilgan tokli berk kontur. Doimiy tokli Elektr motorni ishlash prinsipi. 2 2 4 3 13 Elektromagnit induksiya qonuni. Magnit energiya: Induksion Elektr yurituvchi kuch. Lens qoidasi. Induksion tok ko’chirgan zaryad miqdori. O’zgaruvchan tok generatorining ishlash prinsipi. O’zinduksiya xodisasi. Induktivlik. Magnit maydon Energiyasi va uning zichligi. 2 2 4 3 14 O’zgaruvchan tok qonunlari. O’zgaruvchan tok zanjiridagi quvvat. O’zgaruvchan tokning amplitudasi va yeffektiv qiymati. O’zgaruvchan tok zanjirida aktiv, induktiv va sig’im qarshiliklar. O’zgaruvchan tok uchun to’liq qarshilik. Vektor diagrammalar. 2 2 4 4 15 O’zgaruvchan tok qonunlari. 2 2 4 5 16 Elektromagnit tebranishlar: Kondensator va induktivlikdan iborat zanjirdagi Elektr tebranishlar. Tomson formulasi. 2 2 4 17 Elektr va magnit maydonlarning nisbiyligi. Maksvell tenglamalari. 2 2 3 18 Elеktоgmаgnit to’lqinlаr: Elеktrоmаgnit to’lqinlаr tеnglаmаsi. Elеktоrmаgnit mаydоn Enеrgiyasining оqimi vа impulsi. 2 2 3 19 Metallar va yarimo’tkazgichlar. Kontakt hodisalar: Metallardagi Elektron o’tkazuvchan-likning klassik nazariyasi va undan Om, Joul-Lens qonunlarini keltirib chiqarish. 2 2 2 12 20 Gaz va suyuqliklardagi Elektr toki: Ionlanish va rekombinasiya. Mustaqil va mustaqil bo’lmagan Elektr o’tkazuvchanlik nazariyasi. Plazma. Faradeyning Elektroliz qonunlari. Elektrolitik dissosasiya. 2 2 2 8 Jami 40 40 40 102

Talabalar bilimini baholash tizimi t/r Nazorat turidagi topshiriqlarning nomlanishi Maksimal yig‘ish mumkin bo‘lgan ball Joriy nazoratdagi ballar taqsimoti 46 ball Ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlarda Maksimal ball 1 - Talabaning ma’ruzalardagi faolligi va daftarlarni yuritilishidagi holati. 8 2 Labaratoriya ishlarini bajarish va topshirish 12 3 Amaliy mashg’ulotlarda faol qatnashganligi, masalalarni mustaqil yechishi 8 4 Mustaqil ta’lim topshiriqlarining o‘z vaqtida va sifatli bajarilishi 18 II. Oraliq nazorat ballar taqsimoti 24 ball 1. TEST Berilgan test savollariga to’g’ri javoblar soniga ko’ra baholanadi 7 2. KOLLOKVIUM Savollarga to’liq nazariy javob berganligi –5 balgacha; Amaliyot bilan bog’lay olganligi, nutqining ravonligi–2 ball; 7 3 MUSTAQIL TA’LIM Fan bo’yicha ajratilgan mavzularni darslik, o’quv qo’llanmalar va Internet saytlari orqali mustaqil o’rganganligi uchun 10 III. YAkuniy nazorat 30 ball Jami: 100 ball Baholash me’yorlari 1 Davomat 8% 2 Savol-javoblarga (joriy nazorat) 38% 3 Oraliq nazorat 24% 4 Yakuniy nazorat 30% Reyting muddati Reyting topshiriqlarini belgilangan muddatda bajarmagan talabalarga har bir kechiktirgan kuni, bunga dam olish kunlari ham qo‘shiladi, uchun 15% jarima bali solinadi. Talabaga bog‘liq bo‘lmagan sabablar (kasallik, kompyuterning buzilib qolishi, ob-havoning noqulayligi, tabiiy falokatlar) zarur deb hisoblangan holda so‘raladi.

I. Horij adabiyotlari:

1.Benjamin Crowell – Newtonian Physics, California-2002. 2.Benjamin Crowell – Conservation Laws, California-2002.

II. Asosiy аdаbiyotlаr:

1. J.Kamolov, I.Ismoilov, U.Begimqulov, S.Avazboev. “Elektr va magnetizm”, 2007 y, 256bet (o’quv qo’llanmasi, kutubxonada 70 dona). 2. B.F.Izbosarov, I.P.Kamolov. Elektromagnetizm. 2005 yil. ( darslik, kutubxonada 204 dona); S.Orifjonov. Elektromagnetizm. 2010 y. S.Orifjonov. Elektromagnetizmdan masalalar to’plami. 2010. Sedrik M.S. taxririda, “Umumiy fizika kursidan masalalar to’plami”, Toshkent, 1991y, 233 bet (30 dona). J.A.Toshxonova, J.Kamolov, X.M.Maxmudova, T.Rizaev, B.Nurillayev. Fizikadan praktikum. Elektr va magnetizm. T.2006, 270 bet, (30 nusha).

III.Qo‘shimchа аdаbiyotlаr:

Tursunov S., Kamolov J. “Elektr va magnetizm”, 1996 y, 279 bet (226 dona). I.V.Savelev. “Umumiy fizika kursi”, 2-tom, 1985. S.Orifjonov. Vektorlar (uslubiy qo’llanma), 2010. Sedrik M.S. taxririda, “Umumiy fizika kursidan masalalar to’plami”, Toshkent, 1991y, 233 bet (30 dona).

IY. Fan dasturning informatsion-uslubiy ta'minoti

1. www. tdpu. Uz 2. www. pedagog. uz 3. www. Ziyonet. uz 4. www. edu. Uz 5. tdpu-INTRANET. Ped

2.2. Elektromagnetizm modulining ma’ruza matni

Umumiy fizika «Elektromagnetizm» predmetidan ta’lim texnologiyasi «Pedagogik oliy ta’lim muassasalarida ma’ruza va seminarlarni o’qitish texnologiyasi» o’quv qo’llanmasida bayon etilgan dars mashg’ulotlarida yangi texnologiyalarni qo’llash qonun-qoidalariga tayangan holda ishlab chiqilgan.

Ma’ruza rejasi:
1.Fizika fanining boshqa fanlar bilan o’zaro aloqasi haqida.
2.Fizik kattaliklar. Birliklar sistemasi. O’lchamliklar.
3.Lorens kuchi. Amper qonuni. Xoll effekti
4.Lorens kuchi va uni nisbiylik nazariyasidagi asoslanishi.
5. Xoll effekti.


Tayanch so’zlar va iboralar: fizik kattaliklar, birliklar sistemasi, Lorens kuchi va magnit maydondagi zaryadli zarralarning harakati, bunday harakat tufayli Yerdagi va koinotdagi hodisalar, Zarralar sistemasiga ta’sir etuvchi kuch – Amper kuchi va Xoll effekti bayon etiladi..


1. Fizika fanining boshqa fanlar bilan o’zaro aloqasi haqida.
Fizika fani texnika bilan chambarchas bog’langan. Fizika va texnikaning bog’lanishi ikki tomonlama namoyon bo’ladi:

• 
  Fizika-odamlar turmushining ehtiyoji sifatida vujudga keladi.
  

Qadimda, mexanikaning rivojlanishiga to’qnashish va harbiy ehtiyojlar turtki bo’lgan. Shuningdek rus injeneri I.Pol’zunov (1728-1766) tomonidan uzluksiz ishlovchi bug’ mashinasining loyiha qilinishi, ingliz ixtirochisi D.Uatt tomonidan (1736-1819) universal bug’ dvigatelining yasalishi, bug’ mashinalari foydali ish koeffitsientini oshirish yo’llarini izlashni taqozo etgan. Natijada termodinamika jadal sur’atda rivojlangan.

• 
  Fizikaning rivojlanishi ishlab chiqarishning texnikaviy darajasiga ta’sir ko’rsatadi.
  

Fizikada kashfiyotlar amalga oshirilgandan so’ng, ularni ishlab chiqarishga tadbiq etish bilan shug’ullanuvchi mutaxassislar maydonga chiqishadi va fizika bilan chambarchas bog’langan yangi fanlar vujudga keladi.
XIX asrning oxiri va XX asrning boshida elektromagnit hodisalarga bog’liq ko’plab jarayonlar kashf etildi. L.Galvani (1737-1798) va A.Volta (1745-1827) lar tomonidan tok manbalari-galvanik elementlarining, M.Faradey (1791-1867) tomonidan elektromagnit induksiya hodisasining, A Popov(1857-1906) tomonidan radioning kashf qilinishi, nemis fizigi G.Gers (1857-1894) tomonidan elektromagnit to’lqinlar mavjudligining isbotlanishi elektrotexnika va radiotexnikaning rivojlanishiga olib keldi.
Shuningdek atom va yadro fizikasi sohasidagi kashfiyotlar atom energiyasidan foydalanish imkoniyatlarini yaratdi. Hozirgi paytda ko’plab atom elektr stantsiyalari, atom energiyasida ishlovchi muzyorar va suv osti kemalari ishlab turibdi.
Yarim o’tkazgichlarning kashf qilinishi radio va elektron hisoblash texnikasida inqilobiy o’zgarishlarni amalga oshirdi. Zamonaviy televizorlar, komp’yuterlar, mobil telefonlar va boshqa vositalarning yaratilishiga asos bo’lib xizmat qildi. Kosmosning o’zlashtirilishi va undan amalda foydalanish esa dunyoning istalgan chekkasidan uzatilayotgan radio va televizion eshittirishlarni qabul qilish, simsiz so’zlashuv vositalarini yaratish imkonini vujudga keltirdi.
Yarim o’tkazgichli fotoelementlarning yaratilishi sun’iy yo’ldoshlarni energiya bilan ta’minlashga, Quyosh energiyasini elektr energiyasiga aylantirib, ekologik toza energiya olishga imkon yaratdi.
Bunga o’xshash, insonning og’irini engillashtirishga xizmat qilayotgan fizik kashfiyotlarning natijalarini yana ko’plab keltirish mumkin.
Fizika fanining boshqa fanlar bilan o’zaro aloqasini ifodalovchi quyidagi misolni ko’rib chiqamiz: