O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi tosnkent moliya instituti

 
Avtomatlashgan bank tizimlarini qurish tamoyillari 
 
Avtomatlashtirilgan bank tizimi (ABT) — bu yangi axborot texnologiyalarini 
keng qo‗llash asosida bankni tashkillashtirib boshqarish shakli. 
Hozirgi vaqtda ABT bank ichi kundalik operatsiyalari, buxgalteriyani 
yuritish va jamlanma hisobotlar, filiallar va boshqa shahardagi bo‗limlar bilan 
aloqalar, mijozlar bilan o‗zaro munosabat (Bank-mijoz tizimlari); bank faoliyatini 
tahlil qilish va optimallashgan qarorlarni tanlash; bankomat va plastik 
kartochkalardan foydalanishga bog‗liq chakana opreatsiyalar; banklararo hisob-
kitoblar; qimmatbaho qog‗ozlar bozorida bank ishi; axborot xizmatlarini o‗z ichiga 
olib bank faoliyatini deyarli har tomonlama egallab olgan. 
Zamonaviy ABTga nafaqat bank foydalanuvchilari tomonidan, balki davlat 
va nazorat organlari tomonidan ham o‗ta qat‘iy talablar qo‗yiladi. ABTni ishlab 
chiqaruvchilar dinamik jihatdan o‗z mahsulotini bank biznesini yuritish uchun 

---

170 
taqdim etilgan o‗zgaruvchan normativlar va hisobot talablari ostida qurishlari shart.
ABTga qo‗yilgan asosiy talablar orasida quyidagilarni ajratib ko‗rsatish mumkin! 
Funksional mukammalllik — ABTning asosiy xususiyatlaridan biri. 
Murakkab ABT o‗n minglab turli avtomatlashgan funksiyalar va bank 
operatsiyalarini saqlashi mumkin. Funksional mukammallik talabi topshirilgan 
funksiyalarni amalga oshirish uchun zarur bo‗lgan dastur mahsulotlarida barcha 
dastur komponentlarini kiritish nuqtai nazaridan tavsiflaydi va tizim imkoniyati 
bankning axborot talablariga bank faoliyatining barcha shakllarini egallab to‗liq 
mos keladi. O‗zlashtirilgan (ishlab chiqilgan) ABTni avtomatlashtirish shart 
bo‗lgan funksiyalar ro‗yxatini shakllantirishda nafaqat bugungi kun talabidan kelib 
chiqib, balki ABT ega bo‗lgan strategiyani tartibga solish vaziyatiga tushib 
qolmaslik uchun bank rivojlanish strategiyasi doirasigi perspektivaga ham e‘tibor 
qaratish lozim. 
Kompleks 
yondashuv. 
Faqat 
bank 
faoliyatining 
turli 
sohalarini 
integratsiyalovchi kompleks bank axborot tizimi to‗liq avtomatlashtirishga va 
moliya muassasalarining biznes jarayonlarini bir butunga birlashtirishga qodir. 
Birja savdolari va hokazolarda ishtirok etishda mijozlar bilan ishlashda bank 
faoliyatining ichki xo‗jaligi bog‗liq bo‗lishi shart. 
Tizimni masshtabliligi (kengaytirish)— bu tizimning taqdim etilgan 
talablarni kengaytirishga moslashish va hal etiladigan vazifalar hajmining 
oshishiga, aniqrog‗i, xizmat ko‗rsatadigan, avtomatlashgan ish o‗rinlari va qayta 
ishlangan hujjatlar sonining o‗sish, shuningdek, tizimga hisoblash resurslari va 
hokazolarni qo‗shishda taqdim etilgan funksional tavsiflarga mos kelish 
imkoniyatlaridir. 
Tizimning 
sozlanganligi 
— bu uning mobilliligi, dinamikligi, 
o‗zgaruvchanligidir. Sozlanganlik u yoki bu muhim parametrlar qa‘tiy 
buyurilmagan va talab hamda aniq bank o‗ziga xosligiga moslashgan bo‗lishi 
mumkinligini taxmin qiladi. 
Tizimni markazlashtirib boshqarish. Bank ishlari texnologiyalariga mos 
ravishda ishlarining texnologiyasini sozlash ARMning oxirgi foydalanuvchisti bilan 

---

171 
emas, balki qaysidir bir maxsus modul bilan amalga oshirilgan. Barcha asosiy 
sozlash mexanizmlarini bankning malakali texnologi bajarishi mumkin va bank 
xodimlari ishga dastur bilan yondashishlari mumkin. ABT o‗xshash arxitektura 
bilan maksimal tezlik va sifat bilan ekspluatatsiyaga tayyorlashi mumkin. Bundan 
tashqari, istalgan operatsiyani bajarish sharoitini tezkor o‗zgartirish imkoniyati 
taqdim etiladi, bu esa yangi bank mahsulotlarini yaratishda nihoyatda pozitiv 
daqiqa hisoblanadi.