O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi tosnkent moliya instituti

 
Masofaviy bank xizmatlari. Masofaviy bank xizmatlariga (MBX) mijozning 

---

188 
bank ofisiga kelmasdan, bank xodimlari bilan uydan, ofisdan, avtomobil va hokazolardan
turib hech qanday bevosita aloqalarsiz (masalan, «home- banking»), masofadan turib 
bank xizmatlarini ko‗rsatish (bank mahsulotlarini etazish) qabul qilingan. 
MBX mijozga shaxsiy hisoblarini nazorat qilish, xarid qilish va naqd 
valyutasiz sotish, kommunal xizmatlarga to‗lov, Internetga kirish, uyali va peydjing
aloqa operatorlari hisobi, naqd pulsiz bank va banklararo to‗lovlarni olib borish, 
mablag‗larni hisoblarga ko‗chirish va boshqalarga imkon beradi. 
MBX bankga quyidagi raqobat afzalliklarini ta‘minlaydi: opretsion 
xarajatlarni sezilarli qisqartirish; katta bo‗lmagan mablag‗ga ega bo‗lgan va 
an‘anaviy bank ishini yuritish nuqtai nazaridan unchalik ―foydali‖ bo‗lmagan 
iste‘molchi segmentini oshiradi; masofaviy xizmat ko‗rsatish texnologiyasini 
qo‗llashning imijli jihatini kuchaytirish. 
Mijozlarga quyidagi turli xil MBX ajratib ko‗rsatadi: PC-banking, Internet-
banking, videobanking, telefon orqali xizmat ko‗rsatish, WAP-banking va SMS-
banking. 
PC-banking mijozning shaxsiy kompyuterini bank tarmog‗i bilan to‗g‗ridan-
to‗g‗ri qo‗shilishini qo‗llab quvvatlaydi. Bunda, albatta, maxsus DT va modem 
bo‗lishi shart. 
Internet-banking — Bu mijozga Internet vositasi orqali taqdim etiladigan 
bank xizmatlarining majmuidir, bu quyidagilarni o‗z ichiga oladi: shaxsiy hisobini 
nazorat qilish; naqd valyutasiz sotib olish va sotish; kommunal xizmatlarga to‗lov, 
Internetga kirish, hisoblarning uyali va peyjing aloqa openratorlariga xizmat 
o‗rsatishi; naqb pulsiz to‗lovlarni amalga oshirish, hisoblarga mablag‗larni 
ko‗chirish. 
Bugungi kunda Intenet-bankingning uchta bosqichi mavjud: informatsion, 
kommunikatsion va to‗liq funksiyali tranzaksion bank. 
Shunday tizimlar mavjudki, Internet unda faqat ma‘lumotlarni uzatish 
vositasi sifatida xizmat qiladi va ba‘zilarida Internet mustaqil axborot texnologiyasi 
sifatida qo‗llaniladi. Birinchi holatda Internet bank va mijoz o‗rtasida aloqa kanali 
sifatida xizmat qiladi va mohiyatan o‗zida faqat klassik ―bank mijoz‖ tizimlariga 

---

189 
qo‗shimchalarni aks ettiradi. Bu tezorlikni va biznes hamkorlar aloqalarining 
mobilligini oshiradi, biroq tranzaksiya amalga oshirilish xavfini hech qancha 
pasaytirmaydi, chunki – Internet bu ochiq tarmoq. Ikinchi holatda amaliy dasturiy-
matematik ta‘minot (DT) o‗zida mijozning bank bilan faqat suhbat seansida 
ishlaydigan maxsus internet-ilovani aks ettiradi. Ushbu holatda mijoz o‗zining bank 
hisobiga kirishi mumkin, oldindan o‗zining paroli va PIN kodni kiritib, istalgan 
kompyuterdan internetda bank serveriga kiradi. 
Videobanking — bu mijozning bank xodimi bilan interfaol muloqoti, o‗z 
vazifasiga ko‗ra videokonferensiya, uni tashkillashtirish uchun kioska (mijozga turli 
axborotlarga kirishga imkon beruvchi, shuningdek, bank xizmatchilari bilan 
muloqot qilishda uning yordamida turli operatsiyalarni olib boruvchi sensor ekranli 
apparat) qurilmadan foydalaniladi. Kiosklar ommaviy joylarda va ko‗pincha 
bankomatlar bilan qo‗shib o‗rnatiladi. 
Telefonga hisob to‗lovlarini amalga oshirish uchun bank mijozi bank 
kompyuteri bilan ulangan, hisob raqamida mablag‗lar harakati va moliya bozori 
holati haqida eng turlicha bo‗lgan axborotlarni olishga, shuningdek, tovarlar, 
tibbiyot xizmatlari, elektr energiyasi va hokazolar uchun to‗lovlarni amalga 
oshirishda maxsus qurilmadan foydalanadi. Mijoz bank kompyuteriga ulanadi va 
hisob raqami, shaxsiy identifikayiya raqami, kod raqami, oluvchi kompaniya nomi, 
pul va to‗lov summasini kiritadi. 
WAP-banking (Wireless Application Protocol) — hisobni maxsus dasturiy 
ta‘minot bilan qurollantirilgan mobil telefon vositasida ma‘lumotlarni simsiz 
uzatish asosida masofaviy boshqarish. Biroq, banklar WAP-bankingni 
xizmatlarning alohida shakli sifatida ajratib ko‗rsatmaydi. Bank operatsiyalarini 
faqat mobil telefoni orqali olib borishni xoxlovchi mijozlarga baribir internet 
banking tizimiga ulanishga to‗g‗ri keladi. Hozirgi vaqtda WAP-banking xizmati 
xavfsizligini oshirishga qodir dasturiy ta‘minot ishlab chiqilmoqda. Hozircha 
to‗lovlar xavfsizligini ta‘minlash maqsadida ayrim banklar mijoz bilan opersiyalar 
ro‗yxatini kelishadi va ularning har biriga mos keluvchi kod belgilaydi. 
YAna bir banklar tomonidan uyali telefon egalariga taqdim etilgan xizmat— 

---

190 
SMS-banking. Har bir uyali aloqa operatorida mavjud bo‗lgan qisqa xabarlar 
xizmati yordamida (SMS — Short Message Service) mijozga xarajat hisoblari 
(hisob qoldiqlari) haqida barcha axborotlar etkaziladi. Mutaxassislar fikricha, bu 
xizmat WAR-bankingga nisbatan ko‗proq istiqbolga ega. Birinchidan, arzon, 
ikkinchidan esa ma‘lumotlarni uzatishning yuqori tezligi -10 barobar tezroq va 
uchinchidan, operatsiyalar xavfsizligini sezilarli oshiradi. SMS-servis ko‗plab 
mijozlarda qo‗llaniladi.
Dasturiy apparat himoyaning zamonaviy texnologiyalari operatsiyalarning 
maxfiyligi va mablag‗ saqlanishiga kafolatni 100% ta‘minlovchi darajada. Biroq, 
eng asosiysi, mablag‗ni saqlanishiga, eng avvalo, internet-banking xizmatini taqdim 
etuvchilar, nafaqat mijozlarining moliyaviy hisoblarini saqlanishi, balki o‗zining 
mablag‗lari va obro‗si uchun javob beradigan banklar qiziqishadi.