O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi tosnkent moliya instituti

Boshqarish — bu o‗ta muhim funksiya, usiz hech bir tashkilot maqsadga 
yo‗naltirilgan faoliyat yurita olmaydi. Boshqarishning maqsadi raqobat kurashida 
omon qolish, ko‗proq foyda olish, muayyan bozorlarga chiqish va hokazolardir. 
Boshqarish muayyan bir tashkilotning o‗ziga xos faoliyatiga bog‗liq holda 
maqsadlarni barqarorlashtirish, sifat belgilarini, muhit bilan iqtisodiy 
muvozanatni saqlash, takomillashtirish va samaradorlikka erishishni ta‘minlashga 
yo‗naltirilgan jarayondir. 
Boshqarishni amalga oshirish alohida vazifa sanaladi. Uni bajarish uchun 
tashkilotning ayrim elementlari ixtisoslashadi. Shu bois ham tashkilot doirasida 
boshqariladigan jarayon (boshqarish obyekti) va boshqaruvchi qism (boshqaruv 
organi)ni ajratib ko‗rsatish mumkin. Ularning yig‗indisi boshdaruv tizimi 
sifatida belgilanadi. 
Boshqariladigan obyekt kirish oqimlarini (masalan, xom-ashyo, materiallar) 
chiqish mahsulotlariga (tayyor mahsulot) aylantirish bo‗yicha operatsiyalar 
yig‗indisini bajaradi. 
Boshqaruvchi qism oldiga qo‗yilgan maqsadga erishish jarayonida 
boshqariluvchi obyektni tashkil etish uchun zarur bo‗lgan operatsiyalar 
yig‗indisini bajaradi. 
Axborot konturi. Boshqaruvchi qism boshqariluvchi jarayonga muayyan 
ta‘sir ko‗rsatadi. Boshqaruvchi qism boshqaruvni amalga oshirishi uchun unga 
boshqariladigan jarayonni boshqarish maqsadida aniq holatini qiyoslash talab 
etiladi, chunki shu bois boshqariladigan jarayon boshqaruvchi qismga ta‘sir 
ko‗rsatadi. Ikkala qismning bir-biriga o‗zaro ta‘siri axborotni uzatish shaklida 
amalga oshiriladi. Shu tariqa boshqaruv tizimida doimo yopiq axborot konturi 
mavjud bo‗ladi. 
Boshqarish tizimining ishlashi. Boshqarish tizimining ishlashi axborot 

---

134 
bazasida, oldiga qo‗yilgan maqsadga muvofiq holda boshqariladigan obyekt, 
uning kirish va chiqishlari holati bo‗yicha amalga oshiriladi. Obyektni boshqarish 
boshqaruvchi ta‘sirni uzatish yo‗li bilan amalga oshiriladi . Tashqi muhit bilan 
aloqa tizimi strelka bilan ko‗rsatilgan . Boshqarishning asosiy tamoyili — teskari 
aloqa tamoyilidir (yopiq sikl bo‗yicha boshqarish). 
Boshqarish jarayoni muayyan maqsadga erishishga yo‗naltirilgan. Shundan 
kelib chiqib boshqarish jarayonini boshqariladigan obyektdagi jarayonga muvofiq 
keluvchi maqsad va hajm o‗rtasidagi farqni kamaytirishga intilish sifatida ko‗rib 
chiqish mumkin. 
Boshqarish tizimining ishlashi tasodifiy yoki muttasil ta‘sirlar manbai 
bo‗lgan tashqi muhit bilan o‗zaro ta‘sir sharoitlarida ro‗y beradi, ular boshqarish 
obyekti chiqishida ham, boshqaruv jarayoni kechishida ham kamchilik chiqarishi 
mumkin. Boshqarish jarayonida to‗g‗ri va teskari aloqa kanallari bo‗yicha 
tizimning boshqaruvchi va boshqariluvchi qismlari o‗rtasida axborot almashinuvi 
kechadi. Oldiga qo‗yilgan maqsadlarni bajarish uchun tizimning boshqaruvchi 
qismi boshqariluvchi obyektga axborot uzatishning to‗g‗ri kanali bo‗yicha 
boshqaruvchi ta‘sirlar jo‗natadi. Teskari aloqa kanali bo‗yicha boshqariluvchi 
obyektdan boshqarish jarayoni holati va boshqaruvchi ta‘sir bajarilishi natijalari 
haqida axborot kelib tushadi. 
Tizimning boshqaruvchi qismi kirishida keladigan axborot ta‘sir 
ko‗rsatadi. U boshqarish obyektidan (masalan, xom-ashyo, materiallar 
keltirilganligi haqidagi ma‘lumotlar) tashqaridan hamda ichkaridan olingan 
ma‘lumotlarni o‗z ichiga oladi. 
Ko‗rilganlardan kelib chiqilsa, boshqarish mohiyatini boshqariluvchi 
obyektga boshqaruvchi ta‘sir ko‗rinishida yetkaziluvchi qarorlar qabul qilish 
uchun barcha kelib tushuvchi axborotni tizimning boshqariluvchi qismida qayta 
ishlash, deb izohlash mumkin.