O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi tosnkent moliya instituti

masofaviy kirish va masofaviy so„rov (Rejftote Access & Remote 
Query), masalan, ma‘lumotlarni qayta ishlash yoki axborot izlash bilan bog‗liq 
vazifalarni bajarish uchun foydalanuvchining buyrug‗ini yuborish; 
• 
faoliyat (Transaction), bu so‗rovlar guruhini amaliy jarayonga 
yo‗naltiradi. Bu, ehtimol, ma‘lumotlarning masofaviy bazasida foydalaniluvchi 
hisoblash jarayonining bir qismi bo‗lishi mumkin; 
• 
taqsimlangan tranzaksiya, oxirgi tizimda bir nechta foydalanuvchilar 
tomonidan bajariladigan bir nechta serverlar va amaliy jarayonlardan foydalanish 
imkonini beradi.; 
• 
«mijoz- server» tizimida ma‘lumot va axborotlarni qayta ishlash. 
So‗rov va xabarga yo‗naltirilgan dasturiy ta‘minotning oraliq qatlami 
sifatida ham va ma‘lumotlarni qayta ishlashning taqsimlangan integratsiyalashgan 
muhitida ham foydalanish mumkin bo‗lgan taqsimlangan qayta ishlashning bir 
nechta texnologiyalari mavjud.
Axborotdan jamoaviy foydalanish tizimida ma‘lumotlarni taqsimlab qayta 
ishlash majburiy tartibda bank va ma‘lumotlar bazalari mavjudligini, 
ma‘lumotlarni to‗plash va oxirgi foydalanuvchiga axborotni etkazish uchun 
tranzaksion tizimlar, tahliliy tizimlar, ayrim hollarda esa ixtisoslashtirilgan tajriba 
tizimlari va bilimlar bazasini talab etadi. Ma‟lumotlar bazasi, MB (DataBase) —
ba‘zi tanlangan model bilan moslashtirib birlashtirilgan va qaysidir jismoniy yoki 
virtual tizimning xususiyatlarini tavsiflaydigan tizimli tashkil etilgan ma‘lumotlar 
majmui 
―Dinamik ravishda yangilangan ma‘lumotlar bazasi‖ atamasi ma‘lumotlar 

---

171 
bazasining hozirgi fan sohasi holatiga muvofiqligi davriy jihatdan emas, balki real 
vaqt rejimida ta‘minlanishini anglatadi. Bunda bir xil ma‘lumotlar turli guruh 
foydalanuvchilari talabiga muvofiq turlicha taqdim etilishi mumkin.