O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi tosnkent moliya instituti

 
 

---

160 
 
 
 
 
3.3.16. –rasm. BI texnologiyasi tarkibi 
Foydalanuvchilar 
EIS ва DSS 
Moliyaviy tahlil 
Byudjetlashtirish 
Ҳisobotlar/so‘rovlar 
OLAP 
Ma‘lumotlar razvedkasi 
Analitika 
Vizualizatsiya  
BI-портал 
Web BI 
Korporativ hisobot 
Web-kontent 
Hisobot fayllari 
Hisobot va so‘rovlar 
repozitoriysi 
 
Operativ tizimlar 
Arxivlar 
Ma‘lumotnoma  
axborotlari 
Kirish hisoboti 
Tashqi manbalar 
Relyatsion MBBT 
OLAP-serverlar 
Tahliliy serverlar 
ETL 
Ma‘lumotlar ombori 
Ma‘lumotlar 
peshtaxtasi 
Operativ ombor 
Foydalanuvchinig 
semantik qatlami 
Umumiy va xususiy 
metama‘lumotlar 
BI-platforma 
BI-ilovalar 
EBIS 

---

161 
 
3.3.17. –rasm.
 Ijro axborot tizimining umumiy sxemasi 
 
Tizim, odatda, tashqi axborot: aksiyalar kursi, sanoat bo‗yicha so‗rov va 
taklif, siyosiy yangiliklar, iqtisodiy tahlillar, narxlar dinamikasi prognozlari va 
KWS 
MIS 
DSS 
 
Bazaviy modellar 
 
Statistik prognozlar 
 
Operativ rejalashtirish 
 
Echimlar modellari 
ESS tizimi dasturiy ta‘minoti
 
ESS ma‘lumotlar bazasini boshqarish 
Bazaviy modellarni boshqarish 
Oxirgi foydalanuvchi interfeysini boshqarish 
 
 
Foydalanuvchi 
interfeysi 
Ishchi 
stantsiya 
Ishchi 
stantsiya 
Tashqi 
muhit 
ESS 
МБ 
Boshqaruv 
Ishlab chiqarish 
Moliya 
Buxgalteriya 
Sotuvlar/Xaridlar 
Personal 
Marketing
Tashqi va ichki 
ma‘lumotlar

---

162 
investitsiya portfelining optimallashgan tuzilishini tanlash (bozor dinamikasining 
turli empirik modellariga asoslangan), korxona bo‗yicha MIS va DSS ichki 
modulidan tahliliy hisobot ma‘lumotlarini taqdim etadi. U ma‘lumotlarni filtrlaydi 
va tartibga soladi hamda rahbar uchun zarur bo‗lgan axborotlarni tayyorlash 
maqsadida vaqtni qisqartirib va kuchaytirib, buyurilgan statistik mezonlarga ko‗ra 
mezoniy parametrlarni aniqlaydi. ESS tizimlarida eng ―olg‗a siljigan‖ grafik 
dasturiy ta‘minot qo‗llanadi, u rahbar ofisi yoki majlislar zalida zudlik bilan kerakli 
grafik, audio- va videoxabarni qo‗ya oladi (3.3.17-rasm). 
ESS tizimlari ko‗pincha murakkab bo‗lmagan statistik apparatdan 
foydalanadi, biroq biznes sohasidagi o‗ziga xosliklarni (professional til, turli 
indekslar tizimi va hokazo) maksimal hisobga oladi. Bozorda ESSda o‗rnatish 
uchun etarlicha ko‗p dastur modullari mavjud. Odatda, ular nisbatan arzon (asosan 
1000—5000 doll.). Bugun ixtisoslashtirilgan tizimosti shaklidagi ESS modullari 
ko‗plab ERP-tizimlarning majburiy qismi hisoblanadi. 
ATning boshqa tizimostilaridan (TPS, MIS, DSS IS) farqli, ESS 
muammolarning muayyan doirasini hal etishga qaratilmagan. Buning o‗rniga ushbu 
tipdagi tizimlar umumlashtirilgan shakllanmagan axborotni va muammolarning 
dinamik o‗zgaruvchan to‗plami bilan vaziyatni baholash uchun uning tezkor 
uzatilishini ta‘minlaydi. ESS tizimlari DSS ga qaraganda baholashning ancha 
oddiy algoritmini qo‗llaydi, uning tahliliy imkoniyati vaziyatni oldindan baholash 
uchun darhol qo‗llash mumkin bo‗lgan nisbatan oddiy modellarni o‗rnatishga 
imkon beradi. 
 
Misol uchun, soliq qonunchiligi yoki bojxona to‗lovlari narxlari o‗zgartirildi 
– kompaniya rahbari ―bu uning biznesi uchun qanday foyda keltirishi va ayrim 
vaziyatning oldini olish chora-tadbirlarini ko‗rish uchun baholash‖ bilan tezda 
vaziyatdan foydalanishi mumkin. ESS tizimosti umumiy savollarga javob topishga 
yordam beradi:
• 
Biznesimizda raqobatbardoshlilikka erishish uchun qanday o‗zgarishlarni 
amalga oshirishimiz kerak? 

---

163 
• 
Jumladan, AT sohasidagi qanday yangi ixtirolar bizni iqtisoddagi davriy 
tebranishlardan himoya qiladi? 
• 
Raqobatchilarimiz bizdan o‗zish uchun qanday choralar ko‗radi, biz ulardan 
o‗zishimiz uchun nima berishimiz kerak bo‗ladi? 
• 
Korxonaning qanday bo‗limlarini yopish kerak va sanoatdagi tanazzulning 
biznesimizga ta‘sirini kamaytirish uchun birinchi navbatda qaysi aksiyalarni sotish 
kerak? 
ESS buyurilgan mavzu bo‗yicha axborotlar paketini shakllantiradi va 
kompaniya hamda korxona rahbarlari uchun dallol ishtirokisiz qulay kirishni 
taqdim etadi. ESS interfeysi nihoyatda do‗stona hisoblanadi – bu erda aniq grafika, 
audio- va video vositalari, mobil aloqa, saqlash va ma‘lumotlarni taqdim etishning 
zamonaviy 
usullari, 
shuningdek, 
taqsimlangan 
kompaniyalarda 
videokonferensiyalar o‗tkazish qo‗llaniladi. 
Zamonaviy ESS geografik axborot tizimidan (Geographical Information 
System — GIS) keng foydalanadi. GIS hozirgacha yuqori narx va mos dasturiy 
modullar va interfeyslarni oxirigacha yozish zarurligi sabab qat‘iy qo‗llanilmagan. 
XX asrning oxirgi choragida neft, geologik tadqiqotlar, avia transport, baliq ovi, 
turistik biznes bilan bog‗liq ko‗p tarmoqli va ko‗p millatli korxonalar GISni 
umumiy foydalanishning axborot tizimiga majburiy ilova sifatida kiritishdi.
Ekspert tizimi va ma‘lumotlarni tahlil qilishning qisqa qoidasidan farqli 
ravishda amalga oshiruvchi axborot tizimlari asosan ―buyurtma ostida‖ qilinadi va 
amalga oshiruvchi modullar shaklida ular korporativ axborottizimiga kiradi. Ish 
joyidagi menejerlar taqsimlangan biznes kengashlarida, aqliy hujumlarga va 
mas‘uliyatli qaror qabul qilish uchun tayyorlanishga ishtirok etish imkoniyatiga ega 
bo‗lishdi, biznes hamkorlar esa Internetning barcha imkoniyatlaridan foylanib V2V 
savdo maydonlarida samarali muloqotga qilishlari mumkin.