O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi tosnkent moliya instituti

ob
-k
itobl
ar
n
in
g
  
А
vt
omat
lash
tir
il
gan
 t
izimi
 
вафқақа Mijozlarga xizmat ko‘rsatishni 
avtomatlashtirish 
Qimmatli qog‘ozlar bozorini avtomatlashtirish 
Axborot zahirasi va axborot xavfsizligi  
Bank ichki axborot texnologiyalari 
Banklararo axborot texnologiyalari va 
kommunikatsiyalar 
Telekommunikatsiya muhitida faollikni 
ta‘riflash usullari 

---

168 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.1.3-rasm. Tijorat banklari operatsiyalari tasnifi 
 
 
Passiv operatsiyalar - bu tijorat banklarining resurslari shakllanishini 
ta‘minlovchi operatsiyalar majmuidir. Tijorat bankining resurslari shaxsiy va jalb 
etilgan vositalar hisobiga shakllantirilgan bo‗lishi mumkin. Shaxsiy vositalarning 
asosiy elementi bankning iqtisodiy barqarorligiga kafolat bo‗ladigan nizom 
fondidir. 
Jalb etilgan vositalar — yuridik shaxslarning hisob-kitobi; O‘zbekiston va 
chet el valyutasida yo‗qlab olinadigan va tezkor depozitlar; bozorda O‘zbekiston va 
chet el valyutasidagi depozit, omonat sertifikatlari, obligatsiya, shaxsiy veksellar 
sertifikat shaklidagi qarz majburiyatlariga e‘tibor qaratish; banklararo kreditlar; 
auksionda egallanganyoki O‗zRMBda olingan markazlashtirilgan resurslar, bundan 
tashqari, O‗zRMBdan olingan qarzlar; korrespondent va depozitli banklararo 
hisobda saqlangan boshqa banklar vositalaridir.
Faol operatsiyalar — bankning shaxsiy va jalb etilgan vositalarini foyda 
olish uchun joylash bo‗yicha operatsiyalar. Bankning faol operatsiyalari ularning 
iqtisodiy tarkibiga ko‗ra kredit (qarz), investitsion, kafolatli va qimmatbaho 
qog‗ozlar operatsiyasiga bo‗linadi. Kredit operatsiyalari bank faollari moddalari 
tuzilishida yuqori o‗ringa ega.
Bankning investitsion operatsiyalari — bank tomonidan qimmatbaho 
Tijorat banklari operatsiyalari 
Passiv 
Aktiv 
Komissiyali 

---

169 
qog‗ozlarda, bank bo‗lmagan tuzilishdagi o‗zining vositalarini qo‗shma xo‗jalik-
moliyaviy va tijorat faoliyat maqsadida, shuningdek, boshqa kredit tashkilotlarida 
muddatli omonat shaklida investitsiyalash bo‗yicha operatsiyalar.
Kafolatli operatsiyalar — bank tomonidan ma‘luum shartlar yuzaga 
kelganda mijozning qarzini uchinchi shaxsga to‗lash kafolati (kafilligi) berish 
bo‗yicha operatsiyalar. Qimmatbaho qog‗ozlar bilan operatsiya fond birjalarida 
bahosi belgilangan qimmatbaho qog‗ozlar, shuningdek, veksellar (hisobot va qayta 
hisobot operatsiyalari, veksellarning protesti, inkassa, domitsilyasiya, aksept, 
veksellar indossotsiyasi bo‗yicha, veksel qog‗ozlarini berish, saqlash, ularni 
auksionda sotish operatsiyalair) operatsiyasi. 
Komission operatsiyalar — bu bank mijozlar topshirig‗iga ko‗ra bajaradigan 
va ulardan to‗lovni komission shaklda undiradi. Ushbu operatsiyalar soni doimiy 
ravishda o‗sadi, ularning amalga oshishida esa bankni shaxsiy yoki jalb etilgan 
vositalar chalg‗itolmaydi.