O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi tosnkent moliya instituti

CRM-tizimlarni tanlash mezonlari
Axborot tizimlari va dasturiy mahsulotlar bozorida CRM-tizimlar bo‗yicha 
ko‗plab takliflar mavjud. Bu tizimlar echilayotgan masalalar to‗plami, 
qo‗llanilayotgan qurilmalari, ishlash texnologiyasi bo‗yicha etarlicha turi-tuman. 
CRM-tizimlarni tanlashda ko‗plab omillarni e‘tiborga olish lozim bo‗ladi. 
Tizimni ishlash sifati bilan bog‗liq maqsadlar uchun quyidagilarni e‘tiborga 
olish maqsadga muvofiq hisoblanadi: 
- biznes talablariga mos kelishi. CRM-tizimlarni joriy etish qarorini qabul 
qilishdan avval aniq tashkilot sharoitlarida bu tizim qanday masalalarni echa 
olishini qat‘iy aniqlab olish kerak; 
- foydalanishning soddaligi. Foydalanuvchi interfeysi yuqori darajada 

---

213 
oddiy va ishlash uchun qulay bo‗lishi kerak. Agarda CRM-tizimlar mijoz bilan 
o‗zaro hamkorlik jarayonlarini murakkablashtirib va xodimni ishlashi uchun talab 
qilinadigan harakatlar sonini oshirib yuborsa, u holda bu tizimning barcha 
imkoniyatlari faol ishlatilmay qoladi. Bu bu esa sifat tizimining asosiy elementi 
bo‗lgan - ma‘lumotlarni ro‗yxatga olish amalga oshmay qolishiga olib keladi; 
- analitik vositalarni mavjudligi. Tahlil va mijozar hulqini yuzaga 
chiqarishni olib borish uchun uning talablari va kutishlari bo‗yicha CRM-tizimlar 
har bir aniq mijozga yo‗naltirilgan tahlilini olib borishga imkon berishi kerak; 
- jarayonlarga sozlanish imkoniyati. CRM-tizimlar jarayonni bajarilish 
yo‗liga bog‗liq holda sozlashni egiluvchan o‗zgartirishga imkon berishi kerak. 
Bunday imkoniyat jarayonni yanada to‗liq aniqlash va avtomatlashtirishga imkon 
beradi; 
- masshtablanuvchanligi. Bu mezon yirik kompaniyalar uchun o‗ta muhim 
hisoblanadi. CRM-tizimlarda qo‗llanilayotgan echim masshtablanuvchan bo‗lishi 
va katta sondagi foydalanuvchilar uchun qo‗o‗lash mumkin bo‗lishi zarur; 
- aniq tarmoq sharoitlariga sozlanish imkoniyati. Har bir tarmoq va faoliyat 
sohasining mijozlar bilan ishlashda o‗ziga xos xususiyatlari mavjud bo‗ladi. 
Bunday xususiyatlar CRM-tizimlarda e‘tiborga olingan bo‗lishi kerak; 
- foydalanuvchiga sozlanish imkoniyati. Tashkilotni o‗zida bo‗lgani kabi, 
uni o‗rab turuvchi muhit ham vaqt bo‗ylab (dinamik) o‗zgarib turishi mumkin. Bu 
CRM-tizimlari foydalanuvchilariga ish sharitini o‗zgartirish zaruriyatiga olib 
keladi. Samarali ishlash uchun tizimda biznes masalalar o‗zgarishiga mos holda 
foydalanuvchi funksiyalarini oddiy va tez o‗zgartirish imkniyati e‘tiborga olingan 
bo‗lishi lozim; 
- boshqa axborot tizimlari bilan qo‗shiluvchanligi (igtegratsiya). 
Tashkilotda boshqa avtomatlashtirilgan va jarayonlarni boshqarish tizimlari 
mavjud bo‗lishi mumkin. 
SHuning 
uchun, CRM-tizimlar 
va boshqa 
avtomatlashtirilgan tizimlari o‗rtasida axborotlar almashish hamda integratsiya 
imkoniyatlari tanlovning muhim mezonlari hisoblanadi; 
- egalik qilish bahosi. CRM-tizimlarga egalik qilish bahosi bir nechta 

---

214 
tarkibdan tashkil topadi: litsenziya narhi, texnik va dasturiy ta‘minot integratsiyasi, 
texnik xizmat ko‗rsatish joriy xarajatlari va axborot tizimlari-aktivlarinini 
boshqarish bo‗yicha ma‘muriy xarajatlar; 
- tezkor texnik quvvatlash. CRM-tizimlarni samarali ishlashi uchun tizim 
etkazib beruvchining foydalanuvchi so‗rovlari va yuzaga keladigan muammolarni 
echishga e‘tibor qaratishi muhim omillardan biri hisoblanadi.