O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti “soliqlar va soliqqa tortish” kafedrasi

2.2. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar soliq yukinining amaliy holati tahlili. 
Ma’lumki barqaror iqtisodiy o’sishga erishish iqtisodiy siyosatning bosh 
maqsadi hisoblanadi. Ushbu vazifani hal etilishida byudjet-soliq siyosati 
boshqaruvchi hamda tartibga soluvchi rolini ijro etadi.
Barchamizga ma’lumki, 2014 yilda mamlakatimizda iqtisodiy islohotlarni 
chuqurlashtirishning eng ustuvor yo’nalishlari belgilab berildi. Ushbu ustuvor 
yo’nalishlardan kelib chiquvchi vazifalarni amalga oshirishda salmoqli natija va 
sezilarli o’zgarishlar qo’lga kiritilmoqda, jumladan iqtisodiyotining yuqori 
barqaror sur’atlar bilan o’sishi va makroiqtisodiy mutanosibligi ta’minlandi, ishlab 
chiqarishni tarkibiy o’zgartirish va modernizatsiya qilish, texnik va texnologik 
yangilash ishlari davom ettirilmoqda. 
Iqtisodiyot tarmoqlari bo’yicha soliq yukini ko’rib chiqishda barcha soliqlar 
va boshqa majburiy to’lovlarning tushumga nisbatan salmog’ini, bevosita narx 
tarkibiga kiradigan soliqlar va majburiy ajratmalarning tushumdagi salmog’ini va 
ishlab chiqarish tannarxi va davr xarajatlariga kiritiladigan soliqlar va majburiy 
ajratmalarning tushumdagi salmog’ini tahlil qilib chiqamiz. Tahlil jarayonida 
2011-2014 yillardagi iqtisodiyot tarmoqlari bo’yicha soliq yukini ko’rib chiqamiz. 

---

31 
2-jadval 
Tarmoqlar bo’yicha barcha soliqlar va majburiy ajratmalarning tushumga 
nisbatan salmog’i tahlili 
№ 
 
Barcha soliqlar va majburiy 
ajratmalarning tushumga nisbatan 
salmog’i 
2011 yil 
2012 
yil 
2013 yil 
2014 yil 
1 
Yoqilg’i-energetika sanoati 
23,2 
10,5 
13,8 
13,0 
2 
Metallurgiya sanoati 
15,5 
12,9 
25,8 
24,3 
3 
Kimyo va neft kimyo sanoati 
15,1 
12,2 
14,0 
14,5 
4 
Mashina qurilish va metalni qayta 
ishlash sanoati
29,0 
20,3 
16,6 
15,5 
5 
Yog’ochni 
qayta 
ishlash 
va 
tsellyuloza - qog’oz sanoati 
31,3 
28,3 
28,2 
26,8 
6 
Qurilish materiallari sanoati 
18,9 
19,0 
41,1 
38,4 
7 
Shisha va farfor-chinni sanoati 
28,2 
22,7 
52,1 
45,2 
8 
Engil sanoat 
17,1 
16,0 
13,1 
14,2 
9 
Oziq-ovqat 
va 
un 
mahsulotlari 
sanoati 
39,8 
41,8 
48,1 
40,2 
10 Qishloq xo’jaligi 
17,7 
13,0 
8,6 
9,2 
11 Transport 
7,6 
6,0 
8,6 
9,0 
12 Aloqa 
25,6 
24,1 
29,4 
28,2 
13 Qurilish 
19,2 
22,9 
22,4 
23,2 
14 Savdo va umumiy ovqatlanish 
5,0 
7,4 
11,4 
12,0 
15 Boshqalar 
17,1 
15,1 
13,3 
14,7 
O’rtacha nisbat 
27,3 
22,9 
18,8 
22,6 
Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, tarmoqlar bo’yicha soliq yuki 2014 
yilda shisha va farfor-chinni sanoatida eng yuqori 45,2 foizni tashkil etgan, 
shuningdek, oziq-ovqat va un sanoati tarmog’ida ham soliq yuki 40,2 foizni tashkil 
etgan va 2013 yilga nisbatan 6,9 foizli punktga kamayganligini ko’rish mumkin. 
Bu borada qishloq xo’jaligidagi islohotlar tufayli qishloq xo’jaligi tarmog’idagi 
soliq yuki 2013 yilda 2012 yilga nisbatan 4,4 punktga kamaygan bo’lsada 2014 
yilda 9,0 foizni tashkil etgan. Metallurgiya sanoatida 2013 yilda soliq yukining 

---

32 
keskin o’sishi kuzatilgan va 2013 yilda 2012 yilga nisbatan 12,9 punktga oshgan. 
2014 yilda bu ko’rsatkich 1,5 foizli punktga paysayganligini ko’rish mumkin.