O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti “soliqlar va soliqqa tortish” kafedrasi

 
SYU = S
um
 / T
um 
* 100% 
bu erda, SYU − soliq yuki; 
S
um
− umumiy to’langan soliq summasi; 
11 
Zavalishina I. Soliqlar: nazariya va amaliyot. -T.: “Iqtisodiyot va huquq dunyosi”. 2005. 21-bet. 

---

24 
T
um 
− umumiy sotishdan tushum. 
Bu metod bo’yicha hisoblab chiqilgan soliq yuki ko’rsatkichi to’langan 
soliqlarning sotishdan tushumdagi ulushini aniqlab beradi, lekin sotishdan 
tushumda soliqlarning tarkibi hisobga olinmasligi sababli soliqlarning moliyaviy 
holatga ta’sirini tavsiflamaydi. 
M.N.Kreynin tomonidan ishlab chiqilgan soliq yukini aniqlash metodikasi, 
soliqlarni to’lash manbalariga taqqoslashni taklif qiladi. Bunda soliqlarning har bir 
guruhi to’lanadigan manbasi bilan bog’liqlikda o’zining soliq yuki og’irligini 
baholash mezoniga ega bo’ladi. 
Bundan tashqari mazkur metodika tannarxning tarkibida foydani kamaytirish 
hisobiga iqtisodiy sub’ekt uchun foydali bo’lgan katta miqdorda soliq mavjud 
degan keng tarqalgan fikrni inkor etadi.
Metodika muallifi foydani kamaytirish bir tomondan iqtisodiy sub’ekt erkin 
vositalarini chegaralasa, ikkinchi tomondan foyda solig’i summasi kamayishi 
hisobiga byudjet tomonidan sub’ekt “jazolanadi”, deb sanaydi. 
Bundan tashqari, huquqiy nuqtai nazardan ustavida qo’yilgan kapital hisobiga 
foyda olishi belgilangan tijorat tashkilotlari uchun masalaning echimi 
murakkablashadi. Bunda to’langan barcha soliqlarning iqtisodiy sub’ekt foydasiga 
bo’lgan nisbati soliq yuki sifatida baholanadi. 
Mazkur metodika bo’yicha soliq yukini aniqlash uchun quyidagi 
formulalardan foydalanish kerak: 
 
SYu = ((T
um
 − X