O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali «oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish

“Oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan 
foydalanish muammolari” ilmiy-amaliy anjumani Shahrisabz-2022 yil 22-23 aprel 
222 
tartibga solish, balki ishlab chiqarish jarayonida ularning texnologik xususiyatlarini aniqlashga ham 
qodir. 
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 
 
3. Субботина М.А. Физиологические аспекты использования жиров в питании // Техника и 
технология пищевых производств. – 2009. – № 4 (15).
4. Yongjae L., Haerang Ch., Jong-Bang E., Protein Extraction and Purification of Soybean flakes 
and meals Using a Lime Treatment Followed by Ultrafiltration. International Journal of Modern 
Engineering Research (IJMER), Vol. 5, Iss.3, Mar. 2015., 7-16. 

---

“Oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan 
foydalanish muammolari” ilmiy-amaliy anjumani Shahrisabz-2022 yil 22-23 aprel 
223 
SULIGA ASOSLANGAN MUQOBIL SUT VA FUNKSIONAL ICHIMLIKLARNING 
AHAMIYATI 
Eshonto’rayev A.A. 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti tayanch doktorant,
[phone] 
Sagdullayeva D.S. 
O’zRFA Bioorganik kimyo instituti yetakchi ilmiy hodimi, texnika fanlari doktori 
Suliga asosida tayyorlanadigan muqobil sut yoki funksional ichimliklar ham barcha o'simlik 
asosidagi sut muqobillari kabi o'simlik moddasining suv yordamida ekstraktsiya qilinishi orqali 
parchalanishi natijasida hosil bo'ladigan suyuqliklardir. Keyingi bosqichlardagi texnologik ishlov 
berish orqali bir hil holga keltirilishi, zarrachalar hajmi 5-20 mkm oralig'ida bo’lishi mumkin. Bu esa 
tashqi ko'rinishi va mustahkamligi bo'yicha sigir suti bilan bir xilligini ta’minlaydi. Bundan tashqari 
zaruriy ingedrientlarni qo’shish orqali suli sutini funksional ichimlikka aylantirish mumkin. 
Suli ozuqa tolalari ko’pligi, fitokimyoviy moddalar va yuqori ozuqaviy qiymati tufayli qiziqish 
uyg'otadi va suli suti potentsial terapevtik afzalliklari bilan bozorlarda yaqinda paydo bo'ldi. Sulilar 
sog'liq uchun foydali bo’lgan turli xil xususiyatlarga ega, masalan, gipoxolesterolemik va saratonga 
qarshi xususiyatlar mavjud. Sulining sog'liq uchun foydalari beta-glyukan, funktsional oqsil, lipid va 
kraxmal komponentlari va suli donida mavjud bo'lgan fitokimyoviy moddalar kabi oziqa tolalari bilan 
bog'liq va shuning uchun u funktsional o'simlik sutini tayyorlash uchun istiqbolli xom ashyolardan 
biridir [1]. Suli aminokislota muvozanatiga ega sifatli proteinning manbaidir. Suliga bo'lgan qiziqish, 
asosan, neytral xususiyatga ega bo'lgan funktsional faol komponent - β-glyukan mavjudligi sababli 
paydo bo'ladi. Eruvchan tola bo'lgan β -glyukan eritmaning yopishqoqligini oshirish qobiliyatiga ega 
va oshqozon bo'shatish vaqtini kechiktirishi mumkin, oshqozon-ichak traktidan o'tish vaqtini oshiradi, 
bu ularning qondagi glyukoza darajasining pasayishi bilan bog'liq [2]. 
Suli asosida olinadigan sut yoki funksional ichimliklarning sog’liq uchun bir qancha 
ahamiyatlarini ko’rib chiqamiz. B guruh vitaminlariga boy. Ko'pchilik savdo navlarida odatda vitamin 
B2 va B12 vitaminlari bilan boyitilgan. Bir stakan suli sutida B2 va B12 vitaminlarining kunlik istemol 
qilish qiymatining 25 dan 100% gacha topasiz. Ushbu ikkala B vitaminlari biz iste'mol qilgan 
ovqatlardan energiya ishlab chiqarishga yordam beradi. Shu bilan birga, B12 vitamini qizil qon 
hujayralari, shuningdek, miya va asab hujayralari uchun asosiy ozuqa hisoblanadi. B vitaminlari 
terining shikastlanishini minimallashtirishga yordam beradi va hujayralarni tiklashni rag'batlantiradi. 
Bundan tashqari B vitaminlari soch rangida ham rol o'ynashi mumkin - tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, 
B12 etishmasligi sochlarning erta oqarib ketishiga va to'kilishiga olib kelishi mumkin [3]. 
Suli suti tarkibidagi β-glyukan xolesterin uchun foydalidir. Suli sutini iste'mol qilish orqali 
xolesterolni kamaytirish mumkin. Bu individual organizmda β -glyukanlari ichakka qanday bog'lanishi 
va xolesterinning so'rilishiga ta’sir qilishiga bog'liq. Suli sutidagi β -glyukan tavsiya etilgan kunlik 
miqdorning uchdan bir qismini ta'minlaydi. Bir stakan suli sutida funksional boyitilganligiga qarab 
kunlik tavsiya etilgan kaltsiy miqdorining 25% va tavsiya etilgan D vitaminining taxminan 20% 
mavjud bo’lishi mumkin. Bir stakan suli suti 300 dan 400 mg gacha kalsiyni o'z ichiga oladi, bu kuchli 
suyak shakllanishi va sog'liq uchun muhimdir. Shuningdek, u suyak uchun foydali kaliy va magniyni 
o'z ichiga oladi. Kalsiy va bu ikki mineral suyaklarimizni kuchli va sog'lom saqlashga yordam beradi. 
Magniy kalsiyning so'rilishiga yordam beradi, kaliy esa suyaklarning parchalanishini kamaytiradi va 
kalsiyni yuvilib ketmasligida muhim ro o’ynaydi. Tadqiqotlarga ko'ra, har kuni 3 g suli β-glyukanlarini 
iste'mol qilish umumiy xolesterin darajasini 5 dan 7% gacha kamaytiradi. Suli sutidagi β-glyukan 
miqdori xolesterin darajasini pasaytirishi sababli, u yurak kasalliklarini rivojlanish xavfini ham 
kamaytiradi. Amerika Klinik Oziqlantirish Jamiyatida chop etilgan dastlabki tadqiqotlar ichimlik 
sifatida iste'mol qilinganda β-glyukan bilan xolesterinni pasaytiradigan foyda bilan bog'langan [4],[5]. 
Sigir sutidagi uchraydigan barcha to'yingan yog'lar suli sutidagi to'yinmagan yog'lar bilan 
almashadi. To'yingan yog'lar biz kamroq iste'mol qilishimiz kerak bo'lgan yog' turidir, chunki u 

---