O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali «oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish

“Oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan 
foydalanish muammolari” ilmiy-amaliy anjumani Shahrisabz-2022 yil 22-23 aprel 
133 
GKE/g ni o'z ichiga olgan, bu 37,2 mg GKE/g o'z ichiga olgan ildiz etil asetat ekstrakti va 34,2 mg 
GKE/g o'z ichiga olgan meva etanol ekstraktidan past. 
Barglarning gidroetanol ekstraktida jami flavonoidlar 57 mg Quercetin ekvivalenti (QE)/g DW 
qayd etilgan va barglar metanol ekstraktida 2,6 dan 6,96 mg QE/g DW gacha, 13,97 mg QE/g DW 
va 25 mg QE/g DW edi. navbati bilan barglar va gullar suvli ekstraktlarida topilgan. Ildiz va mevalar 
etil asetat ekstraktlari mos ravishda 95,5 va 18,1 mg QE / g flavonoidlar tarkibiga ega edi[4] 
Kovul qimmatli ozuqa moddalarining potentsial manbai hisoblanadi, chunki 100 g kovul 
mevasida 67 mg kaltsiy, 65 mg fosfor, 9 mg temir va 24,5 g protein mavjud. 
Kovul o’simligini qimmatli mahsulot sifatida oziq-ovqat sanoatida ham qo’lklaniladi. Jahon 
tajribasiga qaraydigan bolsak kovulning pishmagan gul kurtaklari tuz yoki sirka bilan tuzlangan va 
tuyib yoki ziravor sifatida ishlatilishi mumkin ekan. 
Shunday qilib, kovul murakkab organoleptik profilga ega bo'lgan o'tkir achchiq ta'mi tufayli 
yuzlab oziq-ovqat retseptlarga kiritilgan va soslarga o'tkirlikni qo'shish uchun ziravor sifatida 
ishlatiladi (masalan, tartare, remulad, ravigote va boshqalar). Salatlar (masalan, kaponata, zaytun va 
kaper qo'shilgan sovuq baqlajon salatasi), losos, seld, makaron va pitsa bilan xizmat qiladigan sovuq 
taomlarda, pishloqlar, qo'zichoq, qo`y, cho'chqa va tovuq go'shtiga ishlov berishda ishlatiladi. 
Kovulning pishmagan mevalar ham tuzlanadi va ziravorlar sifatida ishlatiladi. Oziq-ovqat 
sanoati, shuningdek, lazzatli mahsulotlar sifatida kovul kurtaklari va pishgan mevalardan olingan 
ekstraktlardan foydalanadi[5]. 
Kovul efir moylarining kimyoviy tarkibi tadqiq qilinganda barglar, mevalar va ildizlardan 
olingan efir moyida 22 ta komponent aniqlangan. Barg yog'ini tashkil etuvchi o'n to'rtta komponent 
aniqlandi (barg yog'ining umumiy tarkibining 91% ni tashkil qiladi); timol (26,4%), izopropil 
izotiosiyanat (11%), 2-geksenal (10,2%) va butil izotiosiyanat (6,3%) to'rtta asosiy komponentni 
ifodalagan. Meva yog'ida faqat to'rtta komponent aniqlangan (umumiy meva yog'i tarkibining 98,5% 
ni tashkil qiladi); metil izotiosiyanat (41,6%) va izopropil izotiosiyanat (52,2%) ikkita asosiy 
komponent sifatida topilgan. Ildiz komponentlari asosan metil izotiosiyanat (53,5%) va izopropil 
izotiosiyanat (31,4%) bilan ifodalangan. Xorvatiyada C. spinosa ning efir moyiMetil izotiosiyanat 
(92,06%) barg va gul kurtaklari moylari tarkibidagi asosiy birikma bo‘lib, bundan tashqari benzil 
izotiosiyanat (0,74%), benzolasetonitril (0,40%), sek-butil izotiosiyanat (0,25%) va butil izotioyanat 
(0,38%) mavjudligi aniqlandi. ). Eolian arxipelagida izotiyosiyanat, shuningdek, kaperning asosiy 
tarkibiy qismidir, undan keyin benzil izotiyosiyanat. Iordaniya C. spinosa ga kelsak , efir moyi asosan 
izopropil izotiosiyanat (28,92%), metil izotiosiyanat (25,6) va butil izotiosiyanat (16,65%) bilan 
ifodalanadi[6] Shuning uchun, metil izotiosiyanat va izopropil izotiosiyanat asosan meva va 
ildizlarda mavjud, butil-izotiosiyanat to'qimalarga xos bo'lib, barglarda mavjud, lekin meva va 
ildizlarda mavjud emas. Tiosiyanat va izotiosiyanat glyukozinolatning parchalanadigan mahsuloti 
bo'lib, metil glyukozinolat (Glyukokapperin) mirozinaza fermenti tomonidan katalizlanadi, oraliq 
tiogidroksimat orqali o'tadi va ikkinchisining qayta tuzilishi metil izotiosiyanatni beradi. 
Bir qancha tadqiqotchilar turli in vivo va in vitro test modellarida C. spinosa ekstraktlarining 
turli biologik faolliklari haqida xabar berishgan. C. spinosa ning katta qiziqish uyg'otadigan ayrim 
farmakologik xususiyatlari aniqlangan va boshqalar o'rganilmoqda. Shuni ta'kidlash kerakki, biologik 
faollik va fitokimyo haqidagi dalillarning aksariyati hali ham yovvoyi o'simlik materiallarini tahlil 
qilishdan olingan. 
C. spinosa suvli ekstraktlari sezilarli anti-giperglisemik faollik va semizlikka qarshi ta'sir 
ko'rsatdi. Diabetik kalamushlar tomonidan kovul mevasi ekstraktlarini iste'mol qilish qon shakarini 
ham, qon triglitseridlarini ham pasayishiga olib kelgan. Xuddi shunday, Eronda 2-toifa diabet bilan 
og'rigan bemorlarda kovul mevali etanol ekstraktlari bo'yicha o'tkazilgan tadqiqot, ochlikdagi 
glyukoza va glikozillangan gemoglobinning sezilarli darajada pasayishini, shuningdek, triglitseridlar 
darajasining sezilarli darajada pasayishini ko'rsatdi, bu esa anti-giperglisemik va hipolipidemik ta'siri 
bo'yicha oldingi natijalarni tasdiqladi. Ko'p dozali streptozotsin qo'zg'atadigan (MLDS) diabetik 
sichqonlarda C. spinosa mevalaridan suvli ekstrakt bilan davolash periferik to'qimalarda insulin 
sezgirligini oshiradi, bu esa davolanmagan sichqonlarga qaraganda davolanganlarda endogen 
glyukoza ishlab chiqarishni (EGP) kamaytiradi[7]. C. spinosa ning barglari va ildiz etanolik 

---