O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti hisob va audit fakulteti «moliyaviy tahlil» kafedrasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

61 
Xulosa va takliflar 
Pul oqimlari to'g’risidagi hisobotni tuzish usullari va uni auditorli
tekshiruvidan o'tkazish tartibi mavzusini o'rganish natijasida quyidagi 
xulosalarga kelindi.
Xo'jalik mexanizmining hisob tizimida pul oqimlari va uning hisobi 
xo'jalik jarayonlarga ta'sir qiluvchi ustqurmaviy vositalarning muhim 
elementlaridan biridir. Shuning uchun ham mazkur mavzu doimo o'rganib 
borilishi kerak. 
Hisob natijasida sub'ektlar faoliyatidagi pul mablag’lari hara ati, ham 
tarkibiy jihatdan, ham umumlashgan holda hisobot shakliga keltiriladi va 
o'rganiladi. Mazkur, hisobot shaklining afzalliklari quyidagilardan iborat, 
asosiy faoliyat, investitsiya faoliyati, moliyaviy faoliyat natijalari va ular 
ta'sirida hisobot davri davomida pul mablag’larining sof o'zgarishi 
sub'e tlaridagi pul mablag’larini hisobot davrida qayerdan elganligi, qayerga 
sarflanganligi hamda pul mablag’lari balansidagi o'zgarishlarni o'rstib beradi.
Bu bilan xo' ali faoliyati u hun pul mablag’lari etarliligiga baho 
beriladi. Bu korxonalarni moliyaviy holatini bilishda juda ham muqimdir. 
Korxonaning pul mablag’larini irimi va hiqimi, ularning manbalari, 
miqdori, qoldig’i, foydaning pulga aylanish holati abi ko'rsatkichlar pul 
vositasida korxona iqtisodini o'rganish va boshqarish uchun kerak. Demak, 
hozirgi davrda pul mablag’lari to'g’risidagi axborotlar orxona faoliyatini 
boshqarish uchun qarorlar qabul qilishda juda ham zarur. 
Hozirgi davrda pul oqimlari to'g’risidagi hisobotni tuzishda bevosita 
hamda bilvosita usullarning imkoniyatlaridan to'liq foydalanish zarur ekan. 
Chunki, ularning har biridagi axborot ichki va tashqi foydalanuvchilar uchun 
biznes qarorlarini realligini ta'minlaydi. 
Mavzuni ba'zi bir jihatlarini takomillashtirish uchun quyidagi takliflar 
bildirildi. 
1. 
Ma'lum i, iqtisodiyotimizda i hi orxonalar “Pul oqimlari to'g’risida 
hisobot” sha lini rasmiy ravishda tuzmaydilar va era li oylarga 

---

62 
topshirmaydilar. Albatta, bu holat ularning hisob tizimidagi ishlarni 
osonlashtiradi. Le in, o'zi i hi orxona, biroq mablag’lar aylanmasi uda 
ham o'p bo'lgan, turli faoliyatlar bilan shug’ullanadigan sub'e tlar maz ur 
hisobot shaklini o'z ichki boshqaruv maqsadlari uchun ham tuzishlari kerak. 
Chun i, xo' ali sube tini pul mablag’lari oqimi hamda holati bo'yi ha 
boshqarish bugungi kunda barcha joyda zaruratga aylangan. Mazkur 
yondashuv 
boshqaruv 
usullarini 
yanada 
boyitib, 
ularni 
yanada 
mustahkamlaydi. 
2. 
Amaldagi “Pul oqimlari to'g’risida”gi hisobotda a s ettirilgan 
ma'lumotlar barchasi ho'jalikning biznes faoliyatiga tegishli degan fikrni 
eltirib hiqaradi. Biroq, aslida unday emas. Chun i, pul mablag’lari tar ibida 
xo'jalik ixtiyorida turgan, lekin foydalanish imkoniyati cheklangan, ya'ni 
maxsus maqsadlarga tayinlangan pul mablag’lari mav ud. Ular ahamiyati 
jihatdan turli yo'nalishlarga ishlatilishi majbur tarzda rasmiy belgilab qo'yilgan. 
Misol u hun, maqsadli moliyalashtirish u hun mablag’lar: i timoiy 
muassasalarni (bolalar bog’ hasi) saqlash u hun elib tushgan pul mablag’lari, 
alohida s hyotda yig’iladigan va sarflanadigan apital quyilmalarni 
moliyalashtirish mablag’lari, davlat idoralarining subsidiyalari va boshqa shu 
abi tavsifdagi pul mablag’lari. Bizning qarashimizcha aynan mana shu holat 
amaldagi hisobot shaklida to'liq ochib berilmagan. 
Ushbu, maxsus maqsadlarga tayinlangan yoki cheklov tavsifidagi pul 
mablag’laridan orxonaning bar ha qisqa muddatli ma buriyatlarni to'lash 
uchun foydalanib bo'lmaydi. Basharti, maz ur mablag’lar xo' ali ning 
bar ha pul mablag’lari i hida sezilarli salmog’a ega bo'lsa, u holda 
axborotdan foydalanuvchilar uchun shaffof ma'lumotni bera olmaydi. 
Foydalanuv hilar pul mablag’lari bo'yi ha orxona im oniyatini oshirib 
baholashlari mumkin.
Chun i, ular bar ha pul mablag’lari biznes faoliyatiga qaratilgan deb 
qabul qiladilar. 

---

63 
Ushbu kamchilikni bartaraf etish maqsadida biz quyidagi fikrimizni 
aytib o'tamiz. Xalqaro amaliyotda ya'ni iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar 
hisob tizimidagi moliyaviy hisobot shaklida maxsus maqsadlarga tayinlangan 
yo i he lov tavsifidagi pul mablag’lari, agar ular sezilarli ahamiyatga ega 
bo'lsa, balansda alohida moddada ajratib ko'rsatib beriladi va unga qo'shimcha 
tushuntirishlar yoziladi. Bu bilan korxona o'z ixtiyori bilan erkin foydalana 
oladigan pul mablag’lari, ya'ni sof biznes maqsadiga qaratilgan mablag’lar 
hamda korxona faqat rasmiy ko'rsatmalar asosida va undan kelib chiqib 
tayinlangan maqsadlarga yo'naltiriladigan pul mablag’lari alohida sha llantirib 
beriladi yo i ular to'g’risida axborot tushuntirish va izohlar tarzida taqdim 
etiladi. Bu foydalanuvchilar uchun o'ta muhim ahamiyatga ega. Chunki ular 
ma'lumotlar asosida orxonaning pul mablag’lariga oid holatini to'g’ri baholay 
oladilar.
Xuddi mana shu maqqsaddan kelib chiqib, biz respublikamizda amalda 
bo'lgan “Pul oqimlari to'g’risidagi hisobot ma'lumotlarini shaffofligini oshirish 
uchun quyidagi o'zgartirishni kiritilishini taklif etamiz. 
Agar, korxonada maxsus maqsadlarga tayinlangan tafsifidagi pul 
mablag’lari mav ud bo'lsa, ularning qiymati ami pul mablag’lari tar ibida 
sezilarli salmoqqa ega bo'lsa, moliyaviy hisobga yoziladigan tushuntirish 
xatlari va izohlarda he langan tartibdagi pul mablag’lalarning turi, 
foydalanish yo'nalishlari, qiymati va salmog’i aniq o hib berilishi era . 
Bunining uchun quyidagi modelni taklif etamiz.
Model xo'jalikdagi jami va har bir alohida olingan cheklangan tasnifdagi 
mablag’larni yil oxiriga ami irim va hiqimga nisbatan holatini aniq ifodalab 
beradi. 
Bitiruv malakaviy ishda keltirib o'tilgan takliflar amaliyotga joriy 
qilinsa, orxonalarda “Pul oqimlari to'g’risida”gi hisobot va u bilan bog’liq 
ma'lumotlardan foydalanishning samaradorligi ortadi deb umid qilamiz.