O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti biznes moliyasi

Savdodan tushumning turli darajalarida High kompaniyasi va Low kompaniyasining faoliyat natijalari, f. st.

	F.st.	F.st.	F.st.	F.st.
Savdodan tushumlar	0	200 000	300 000	400 000
High kompaniyasi
Doimiy xarajatlar	100 000	100 000	100 000	100 000
O‘zgaruvchan xarajatlar	0	40 000	60 000	80 000
Jami xarajatlar	100,000	140,000	160,000	180,000
Operatsion foyda	(100,000)	60,000	140,000	220,000
Low kompaniyasi
Doimiy xarajatlar	50 000	50 000	50 000	50 000
O‘zgaruvchan xarajatlar	0	100 000	150 000	200 000
Jami xarajatlar	50 000	150 000	200 000	250 000
Operatsion foyda	(50,000)	50,000	100,000	150,000

Moliyaviy leverej bilan bog„liq boshqa amaliy masalalar
Agentlik xarajatlari
Moliyaviy leverej kontekstida bunday xarajatlar leverej aksiyadorlar manfaatlari nuqtayi nazaridan eng yaxshi va ayni paytda menejerlar uchun jozibali bo‘lishi tufayli kelib chiqishi mumkin. Agar leverej kapital qiymatini kamaytirsa, aksiyadorlar buni ma‘qullaydilar. Lekin foizlarni to‘lash va qarzlarni muayyan muddatda qaytarish uchun mablag‘larni ta'minlash zarurati menejerlarni o‘zi ma'qul ko‘rmaydigan xatti-harakatlarga undashi mumkin.
Boshqa tomondan, Jensen (Jensen, 1986) ta‘kidlashicha, foizlarni to‘lash majburiyati mutanosib daromadlar bilan o‘zini oqlamasligidan xavfsirash tufayli loyihalar rad etilishiga olib kelishi mumkin, boshqacha aytganda, menejerlar investitsiyalarni amalga oshirishda ehtiyotkor harakat qiladi, bu esa zarar keltirishi mumkin. Shunday qilib, leverej menejerlar tadbirkorlik faoliyatini kengaytirish vositasi sifatida qarz mablag‘laridan foydalanishini cheklab, bu bilan shaxsiy xavfsizlik va farovonlikni oshiradi.
Signal
Qarzga olingan mablag‘larni jalb qilish investitsiya jamiyati tomonidan kompaniyaning investitsiyalaridan kreditorlar uchun muntazam foizlar to‘lashga tayyor bo‘lgan pul mablag‘larining kelajakdagi pul oqimlariga nisbatan ishonchli ekanligi haqidagi signal (signalling) sifatida qabul qilinishi mumkin deb taxmin qilinadi.
Mijozlar ta’siri
Aksiyadorlarni u yoki bu kompaniyaning moliyaviy leverej darajasi o‘ziga jalb qilishi yoki hech bo‘lmaganda qoniqtirishi mumkinligi haqiqatga yaqinroqdek tuyuladi. Aytish joizki, bunday aksiyadorlar kompaniyaning moliyaviy leverej darajasi bilan belgilanadigan risk va daromadlilik o‘rtasidagi murosa bilan qanoatlanishadi. 368-betda ko‘rganimizdek, investorlarning soliq pozitsiyasi ham mijozlar ta‘sirini kuchaytirishga yordam berishi mumkin.
Kompaniya qarz mablag‘lari ulushini oshirish yoki qisqartirish yo‘li bilan moliyaviy leveraj darajasini o‘zgartirishi kerakligidan qat'i nazar, moliyaviy leverejning yangi darajasi ko‘pchilikka, ehtimolki, hatto aksiyadorlarning aksariyatiga to‘g‘ri kelmaydi. Leverej darajasining bunday o‘zgarishi ba‘zi aksiyadorlarga o‘z aksiyalarini sotish va ular uchun qoniqarli bo‘lgan boshqa kompaniya aksiyalarini sotib olishga rag‘batlantirishi mumkin. Xuddi shu sababga ko‘ra, ayrim investorlar aksiyalarni sotib olishga moyil bo‘lishi mumkin, chunki ularga leverejning yangi darajasi yoqadi. Aksiyalar oldi-sotdisi boshlang‘ich aksiyadorlar uchun sof salbiy iqtisodiy samaraga ega bo‘lishi ehtimoli bor.
Bundan tashqari, leverej darajasining o‘zgarishi natijasida kelib chiqadigan noaniqlik aksiyalar jozibadorligini kamaytirishi va bu aksiya narxiga salbiy ta‘sir ko‘rsatishi mumkin.

5. 
   
   Leverejni qo‘llash tajribasi
   

Yuzada yotuvchi bir necha kuzatishlar
Leverejga bog‘liq bir qator jiddiy tadqiqotlarni ko‘rib chiqishdan avval, darhol ko‘zga tashlanuvchi bir nechta muhim jihatni eslatib o‘tish joiz.

• 
  
  Kompaniyalarning juda katta qismi moliyaviy leverejdan foydalanadi. Bu, ayniqsa, yirik kompaniyalar uchun to‘g‘ri. Ko‘plab kompaniyalar oddiy aksiyalarni chiqarish orqali talab qilinadigan barcha mablag‘larni jalb etmaydi. Agar menejerlar aksiyadorlarning farovonligini maksimal darajaga ko‘tarish maqsadini ko‘zlashidan kelib chiqsak, ular, aftidan, leverejni shu maqsadga erishish yo‘lida qo‘llashadi. O‘z navbatida, menejerlar leverej WACC ni kamaytiradi deb hisoblashga moyil.
  
• 
  
  Leverejning juda yuqori darajasini kamdan-kam hollarda kuzatish mumkin. Menejerlar juda yuqori darajali leverejda korxonaning qiymati ortadi (WACC esa kamayadi) deb o‘ylashga moyil emas.
  

Ba‘zi tashkilotlar moliyaviy leverejning afzalliklari haqida ochiqdan-ochiq gapirishadi. Cadbury Schweppes plc 2003-yilgi hisobotida shunday bayonot bergan edi: —Yil davomida qarz mablag‘larinmg sof summasi 2002-yil oxiridagi 1,846 million funtdan 2003-yilning oxirida 4211 million funt sterlinggacha oshdi, bu yalpi bozor kapitallashuvining 50% ni tashkil etadi. Guruh kompaniyaning o‘sish imkoniyatlaridan foydalanish uchun zarur bo‘lgan moslashuvchanlik asosida aksiyadorlarning qiymatini maksimal darajaga ko‘tarish uchun kapital tizimini boshqarishni
rejalashtirmoqda”