O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti t. I. Bobakulov, U. A. Abdullayev, J. Ya. Isakov

 
101 
5-jadval 
O‘zbekiston Respublikasida inflyatsiyaning yillik darajasi va tijorat 
banklarining so‘mda berilgan kreditlarining o‘rtacha yillik foiz 
stavkasi
95
, foizda 
 
Ko‘rsatkichlar 
Yillar
2013 2014 2015 2016 
2017 
Inflyatsiya darajasi 
6,8 
6,1 
5,6 
5,7 
14,4 
Kreditlarning 
o‘rtacha foiz 
stavkasi 
13,0 
12,5 
11,4 
11,5 
19,6 
Ammo, 2003-2006-yillarda tijorat banklari kreditlarining o‘rtacha 
tortilgan foiz stavkasining pasayishi tendensiyasi kuzatilgan edi. Buning 
natijasida tijorat banklarining kredit emissiyasi hajmi sezilarli darajada 
oshishi, inflyatsiyaning o‘sishi kuzatilishi lozim edi. Lekin bu holatlar 
2003-2006-yillarda kuzatilmadi. Masalan, 2003-yilda inflyatsiyaning 
yillik darajasi 3,8 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2004-yilda - 3,7 foizni, 
2005-yilda - 7,8 foizni, 2006-yilda - 6,8 foizni tashkil etdi.
Foiz stavkalari va inflyatsiya o‘rtasida bevosita aloqadorlikning 
mavjudligi kuzatilmagan sharoitda, milliy valyutaning nominal va real 
almashuv kurslarining import qilinayotgan tovarlarning va eksport 
qilinayotgan tovarlarning bahosiga ta’sirini tahlil qilish va yuzaga 
kelishi mumkin bo‘lgan salbiy ta’sirning oldini olish O‘zbekiston 
Respublikasi Markaziy bankining valyuta siyosatida muhim o‘rin tutadi.
Markaziy bankning valyuta siyosati, an’anaviy monetar instrument 
sifatida, monetar siyosatning oraliq va pirovard maqsadlariga mos 
kelishi lozim.
Markaziy bankning valyuta siyosati doirasida hal etilishi lozim 
bo‘lgan masalalardan biri xorijiy valyutalardagi rasmiy valyuta 
zaxiralarini diversifikatsiya qilish masalasi hisoblanadi. Buning boisi 
95
 www.cbu.uz sayti ma’lumotlari. 

---

 
102 
shundaki, valyuta zaxiralarini diversifikatsiyalash Markaziy bankning 
balansidagi rasmiy valyuta zaxiralarini valyuta riskidan himoya 
qilishning ishonchli va kam chiqimli usuli hisoblanadi. 
Dunyo miqyosida, xalqaro zaxiralar hajmida AQSh dollarida 
shakllantirilgan 
zaxiralarning 
salmog‘i 
yuqoriligicha 
qolmoqda. 
Fikrimizcha, buning asosiy sabablari sifatida quyidagilarni ajratib 
ko‘rsatish mumkin: birinchidan, AQSh dollarining boshqa yetakchi 
valyutalarga nisbatan nominal almashuv kursining tebranish diapazoni 
katta emas; ikkinchidan, AQSh dollarida emissiya qilingan AQSh 
hukumatining va Federal fondlarining qimmatli qog‘ozlari yuqori 
likvidli 
va 
ishonchli 
investitsiyalash 
obyektlari 
hisoblanadi; 
uchinchidan, hozirga qadar dunyoning ko‘plab mamlakatlarida, shu 
jumladan, MDH davlatlarida valyuta intervensiyasi vositasi bo‘lib AQSh 
dollari hisoblanadi; to‘rtinchidan, ko‘plab mamlakatlar hukumatlari 
tashqi qarzining asosiy qismi AQSh dollarida shakllangan. Masalan, 
O‘zbekiston Respublikasi hukumatining kafolati asosida mamlakat 
iqtisodiyotiga jalb etilgan xalqaro kreditlarning valyutaviy tarkibida 
AQSh dollarida jalb etilgan kreditlar salmog‘iga ko‘ra birinchi o‘rinni 
egallaydi. 
Shunisi xarakterliki, dunyoning ko‘plab mamlakatlarida xorijiy 
valyutadagi zaxiralarning tarkibini tashqi qarzning tarkibiga mos 
ravishda 
shakllantirish 
tendensiyasi 
kuzatilmoqda. 
Chunonchi, 
Braziliyada xalqaro zaxiralar uchta valyutada – AQSh dollari, yevro va 
Yaponiya ienida shakllantirilgan. Chunki mamlakatning tashqi qarzi 
mazkur uch valyutadagi qarzdan iborat. Janubiy Koreyada xalqaro 
zaxiralarning investitsion tarkibi tashqi qarzning valyutaviy tarkibiga va 
joriy valyuta operatsiyalari bo‘yicha to‘lovlarni qaysi valyutalarda 
amalga oshirilayotganligiga mos ravishda shakllantirilmoqda. Chexiyada 
esa rasmiy valyuta zaxiralari AQSh dollari va yevroda shakllantirilgan. 

---

 
103 
Uni shakllantirishda e’tiborga olinadigan asosiy omillardan biri tashqi 
qarzning valyutaviy tarkibi hisoblanadi
96
.
Gold svop operatsiyalari mamlakatda favqulodda holatlar yuz 
berganda tashqi to‘lov uchun zarur bo‘lgan xorijiy valyutalarni topish 
imkonini 
beradi. 
Masalan, 
mamlakatga 
xorijiy 
valyutada 
mablag‘ favqulodda zarur bo‘lib qolsa, u holda, Markaziy bank oltinni 
spot sharti bo‘yicha sotadi va olingan xorijiy valyutadagi mablag‘ni 
hukumatga beradi. Keyin esa, hukumat bilan berilgan mablag‘ni 
qaytarish muddatini kelishib oladi va ushbu muddatdan kelib chiqqan 
holda, xorijiy bank bilan oltinni sotib olish to‘g‘risida forvard 
shartnomasi tuzadi.