O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti t. I. Bobakulov, U. A. Abdullayev, J. Ya. Isakov

5.2-§. Inflyatsiyaning turlari 
Inflyatsiyaning hozirga qadar fanga ma’lum bo‘lgan quyidagi turlari 
mavjud: 
1. Talab inflyatsiyasi. 
127
Кудрин А. Инфляция: российские и мировые тенденции // Вопросы экономики. – Москва, 2007. - №10. – 
С. 4 - 26. 

---

 
134 
Bunda tovarlarni ishlab chiqarish ularga bo‘lgan talabni qondira 
olmaydi. Natijada tovarlarning narxi oshib ketadi. 
Talab inflyatsiyasi pullar taklifining keskin oshib ketishi natijasida 
yuzaga keladi. Ayniqsa, urush davrida talab inflyatsiyasi kuchayadi. 
Chunki, korxonalarning asosiy qismi urush olib borish uchun zarur 
bo‘lgan mahsulotlarni ishlab chiqarishga o‘tkaziladi. 
2. Chiqim inflyatsiyasi. 
Chiqim inflyatsiyasi tovarlarni ishlab chiqarish uchun zarur bo‘lgan 
xarajatlarning oshib ketishi bilan bog‘liq. 
Tovarlarni ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan va ularning 
tannarxining asosiy qismini tashkil qiluvchi ikki xarajat turi mavjud. 
Bularning birinchisi xomashyo va materiallar sotiib olish xarajatlari 
bo‘lsa, ikkinchisi ish haqi xarajatlaridir. 
3. Mo‘tadil (normal) inflyatsiya. 
Xalqaro valyuta fondi ekspertlarining xulosasiga ko‘ra, agar 
inflyatsiyaning yillik darajasi 3 foizdan oshmasa, bu mo‘tadil inflyatsiya 
hisoblanadi. 
Yevrohudud mamlakatlari uchun inflyatsiyaning yillik sur’atini 2 
foizdan oshishiga yo‘l qo‘ymaslik talabi qo‘yilgan. 
4. Sudraluvchi inflyatsiya. 
Bunda tovarlar va xizmatlarning baholari sekin va past sur’atlarda 
o‘sib oradi. Ko‘pchilik ekspertlarning fikriga ko‘ra, sudraluvchi 
inflyatsiya sharoitida baholarning yillik o‘sish sur’ati 5 foizdan 10 
foizgacha bo‘ladi.
5. Yo‘rg‘alovchi inflyatsiya. 
Bunda baholarning yillik o‘sish sur’ati 10 foizdan-50 foizgacha 
bo‘ladi. 
6. Giperinflyatsiya. 
Giperinflyatsiyada tovarlar va xizmatlarning baholarini oylik o‘sish 
sur’ati 50 foizga yetadi va undan oshadi. Demak, inflyatsiyaning yillik 
darajasini 600 foizga yetishi giperinflyatsiya hisoblanadi. 

---

 
135 
Giperinflyatsiyaning kuchayishi natijasida milliy valyuta o‘zining 
xarid qobiliyatini yo‘qotadi va buning natijasida davlat pul islohoti 
o‘tkazishga majbur bo‘ladi. 
Germaniyada 1923-yilda, ya’ni Birinchi jahon urushidan so‘ng 1,3 
trln martaga oshdi. Natijada, davlat 1923-yilda pul islohoti o‘tkazishga 
majbur bo‘ldi. Pul islohoti paytida 1 yangi marka 1 trln eski markaga 
almashtirildi. 
7. Lokal inflyatsiya. 
Alohida olingan bitta davlatda yoki bitta yaxlit hududda yuzaga 
kelgan inflyatsiya lokal inflyatsiya deyiladi. 
8. Jahon inflyatsiyasi. 
Bir vaqtning o‘zida bir nechta mamlakatda yuz beradigan 
inflyatsiya jahon inflyatsiyasi deyiladi.
9. Eksport qilinadigan inflyatsiya.
Bunda inflyatsiya tovarlarning bahosi tarkibida eksport qiluvchi 
mamlakatdan import qiluvchi mamlakatga kirib keladi. Natijada, 
tovarlarni import qiluvchi mamlakatning milliy daromadining bir qismi 
eksport qiluvchi mamlakatning foydasiga qayta taqsimlanadi. 1985-yilda 
AQSh va Yaponiya o‘rtasida yuzaga kelgan savdo urushining asosiy 
sabablaridan biri inflyatsiya darajalari o‘rtasidagi farq edi. Chunki, o‘sha 
davrda inflyatsiya darajasi AQShda Yaponiyaga nisbatan baland edi. 
Shunda Yaponiya 19 mlrd dollar miqdoridagi tovarlarni AQShdan 
import qilishdan bosh tortgan edi. 
10. Import qilinadigan inflyatsiya. 
Bunda inflyatsiya tovarlarning bahosi tarkibida tovarlarni eksport 
qiluvchi mamlakatdan ularni import qiluvchi mamlakatga kirib keladi. 
11. Yashirin inflyatsiya. 
Inflyatsiyaning ushbu turi ayrim iste’mol tovarlarining baholari 
davlat tomonidan tartibga solinadigan mamlakatlarda yuz beradi. Bunda 
baholari davlat tomonidan tartibga solinadigan tovarlarning bozordagi 
baholarini oshishi kuzatiladi.