O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti t. I. Bobakulov, U. A. Abdullayev, J. Ya. Isakov

O‘z-o‘zini nazorat qilish uchun berilgan savollar 
1. Angliya Markaziy bankining qayta moliyalash siyosati to‘g‘risida 
nimalarni bilasiz? 
2. Angliya Markaziy bankining ochiq bozor operatsiyalari 
to‘g‘risida nimalarni bilasiz? 
3. AQSh FZT qaysi monetar instrumentlardan foydalanadi? 
4. Xitoy Milliy banki monetar siyosatining ustuvor yo‘nalishlari 
nimalardan iborat? 
5. Xitoy Milliy bankining kurs siyosati haqida nimalarni bilasiz? 
6. Rossiya Markaziy banki monetar siyosatining strategik va taktik 
maqsadlari nimalardan iborat? 
7. Rossiyada inflyatsion targetlash ko‘rsatkichlari qanday? 
8. Qozog‘iston Milliy banki monetar siyosatining strategik va taktik 
maqsadlari nimalardan iborat?
 
 

---

 
156 
 
 
7-BOB. O‘ZBEKISTONDA MONETAR SIYOSATNING 
O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI 
 
7.1-§. O‘zbekistonda monetar siyosatni isloh qilish bosqichlari 
O‘zbekiston Respublikasida monetar siyosatni isloh qilish 
jarayonlarini shartli ravishda besh bosqichga bo‘lish mumkin. 
Birinchi bosqich 1991-1994-yillarni qamrab oladi. 
Ushbu bosqich monetar siyosatni shakllantirishning dastlabki 
bosqichi hisoblanadi va bunda asosiy e’tibor ikki pog‘onali bank 
tizimini yaratish uchun zarur bo‘lgan shart-sharoitlarni yuzaga keltirish, 
davlat iqtisodiyotining ustuvor tarmoqlarini, shu jumladan, sanoat 
potensialini kuchaytirish va rag‘batlantirishga qaratildi. 
Respublikamizda monetar siyosatni isloh qilishning ikkinchi 
bosqichi 1994-2000-yillarni o‘z ichiga oladi. Ta’kidlash joizki, mazkur 
bosqichda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki va tijorat banklari 
faoliyatining qonunchilik asoslari yaratildi. 1995-yil 21-dekabrda 
“O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida”gi qonun, 
1996-yil 25-aprelda esa, “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi qonun 
qabul qilindi. 
“O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida”gi 
qonunga muvofiq, Markaziy bankning asosiy vazifalari qilib quyidagilar 
belgilandi: 
- monetar siyosatni hamda valyutani tartibga solish sohasidagi 
siyosatni shakllantirish, qabul qilish va amalga oshirish; 
- O‘zbekiston Respublikasida hisob-kitoblarning samarali tizimini 
tashki etish va ta’minlash; 
- banklar, mikrokredit tashkilotlari va garovxonalar faoliyatini 
litsenziyalash hamda tartibga solish, ular faoliyatini nazorat qilish, 
qimmatli qog‘ozlar blanklarini ishlab chiqarishni litsenziyalash; 

---

 
157 
- O‘zbekiston Respublikasining rasmiy oltin-valyuta rezervlarini, 
kelishuvga binoan hukumat rezervlarini qo‘shgan holda saqlash va 
tasarruf etish; 
- davlat byudjetining kassa ijrosini Moliya vazirligi bilan birgalikda 
tashkil etish. 
Bundan tashqari, mazkur qonunga muvofiq, Markaziy bankka 
monetar siyosatni mustaqil amalga oshirish bo‘yicha quyidagi vakolatlar 
berildi: 
- muomaladagi pul massasini tartibga solish parametrlarini 
belgilash; 
- tijorat banklari uchun majburiy zaxira me’yorlarini belgilash; 
- Markaziy bank qayta moliyalash stavkasini belgilash; 
- tijorat banklari va nobank kredit tashkilotlari uchun iqtisodiy 
normativlarni belgilash; 
- ochiq bozor operatsiyalarini amalga oshirish; 
- ichki valyuta bozorida operatsiyalarni amalga oshirish qoidalarini 
o‘rnatish. 
Monetar siyosatni isloh qilishning uchinchi bosqichi 2000-2003 
yillarni qamrab oladi. 
Ushbu bosqichda asosiy e’tibor milliy valyutaning almashuv kursini 
erkinlashtirish va unifikatsiya qilishga qaratildi. Chunki, O‘zbekistonda 
2003-yilning 15-oktyabridan boshlab joriy valyuta operatsiyalari 
bo‘yicha cheklovlar bekor qilindi. Chunki, 2003-yil 8-oktyabrda 
O‘zbekiston hukumati Xalqaro valyuta fondi nizomining 8-moddasi 
bo‘yicha majburiyatlarni qabul qildi. 
Milliy valyuta bozorining rivojlanmaganligi, uning likvidlilik 
darajasining pastligi milliy valyutaning barqarorligini ta’minlashda 
foydalaniladigan moliyaviy instrumentlardan samarali foydalanish 
imkonini bermaydi. Masalan, joriy valyuta bozori likvidlilik 
darajasining pastligi milliy va xorijiy valyutadagi sof aktivlarning 
uzluksiz 
harakatlanishiga 
to‘sqinlik 
qiladi, 
derivativlar 
bilan 
operatsiyalarni amalga oshirish imkonini bermaydi, import to‘lovlari 
bilan bog‘liq bo‘lgan konversion operatsiyalar hajmining kamayishiga 
sabab bo‘ladi. Bu esa, o‘z navbatida, tashqi savdo aylanmasi ijobiy 

---

 
158 
saldosi miqdorining kamayishiga olib kelishi mumkin. Natijada, milliy 
valyutaning almashuv kursi barqarorligiga nisbatan kuchli salbiy ta’sir 
yuzaga kelishi mumkin. To‘lov balansida asosiy tushum moddasi 
eksport bo‘lgan o‘tish iqtisodiyoti mamlakatlari uchun tashqi savdo 
aylanmasi ijobiy saldosi miqdorining kamayishi jiddiy muammolarni 
yuzaga keltiradi. Ana shunday muammolardan biri inflyatsiya 
darajasining oshishi va milliy valyuta nominal almashuv kursining 
nobarqarorligi 
hisoblanadi. 
O‘z 
navbatida, 
valyuta 
kursining 
nobarqarorligi aholi turmush darajasining yomonlashishiga olib keladi, 
to‘lov balansining holatiga salbiy ta’sir qiladi va shuning asosida milliy 
valyuta kursiga nisbatan kuchli tazyiqni yuzaga keltiradi. 
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003-yil 4- 
fevralda qabul qilingan 63-sonli “Pul-kredit ko‘rsatkichlarini tartibga 
solish mexanizmini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 
qaroriga muvofiq, kassa rejalarini nazorat qilish kabi eskirgan usullar 
bekor qilinib, uning o‘rniga bozor iqtisodiyoti tamoyillariga asoslangan, 
zamonaviy, tez ta’sirchan kuchga ega bo‘lgan uslublar joriy etildi. Bu 
esa, Markaziy bankka monetar siyosatning bevosita dastaklariga 
nisbatan uning bilvosita dastaklaridan kengroq foydalanishga imkon 
yaratdi. 
Monetar siyosatni isloh qilishning to‘rtinchi bosqichi 2003-2008- 
yillarni o‘z ichiga oladi. Ushbu bosqichda bank tizimining kapitallashish 
darajasini oshirish, davlat banklarini xususiylashtirish jarayonlarini 
jadallashtirish, xususiy banklar va nobank kredit tashkilotlari faoliyatini 
tashkil etish va kengaytirish, fuqarolarning banklardagi omonatlarini sir 
saqlanishi va kafolatlanishi hamda kredit tarixi axborot tizimlarining 
yaratilishi, tijorat banklarini ularga xos bo‘lmagan funksiyalardan 
bosqichma-bosqich ozod etish vazifalariga qaratildi. 
Monetar siyosatni isloh qilishning beshinchi bosqichi 2008-yildan 
hozirgi kunga qadar bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. 
2008-yilda boshlangan jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining 
O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotiga ta’sirini pasaytirish maqsadida 
inqirozga qarshi choralar dasturi ishlab chiqildi. Ushbu Dastur 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 28-noyabrdagi PF-

---

 
159 
4058-sonli “Iqtisodiyotning real sektori korxonalarini qo‘llab – 
quvvatlash, ularning barqaror ishlashini ta’minlash va eksport 
salohiyatini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmonida o‘z 
ifodasini topdi. 
Inqirozga qarshi choralar dasturi doirasida respublikamizning 
yetakchi banklarining kapitallashish darajasi Davlat byudjetining 
mablag‘lari hisobidan amalga oshirildi.
1-jadval