O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti t. I. Bobakulov, U. A. Abdullayev, J. Ya. Isakov

O‘zbekiston Respublikasida eksport-import hajmi va milliy 
valyutaning AQSh dollariga nisbatan yillik qadrsizlanish sur’ati
151
 
Ko‘rsatkichlar 
2012y. 
2013y. 
2014y. 
2015y. 
2016y. 
Eksport hajmi, mlrd 
so‘m
14,3 
15,1 
14,1 
12,5 
12,6 
Import hajmi, mlrd 
so‘m
12,0 
13,8 
13,9 
11,8 
12,1 
149
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi PF-4947-sonli farmoni. O‘zbekiston 
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida//O‘zbekiston Respublikasi qonun 
hujjatlari to‘plami. – Toshkent, 2017. – 
№ 6 (766). – 32-b. 
150
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 2-sentyabrdagi PF-5177-sonli “Valyuta siyosatini 
liberallashtirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi farmoni//O‘zbekiston Respublikasi 
qonun hujjatlari to‘plami. – Toshkent, 2017. – 
№36 (796). – 945-modda. 
151
Jadval O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasining ma’lumotlari asosida muallif tomonidan 
tuzilgan. 

---

 
170 
So‘mning 1 AQSh 
dollariga nisbatan 
almashuv kursi, 
so‘m 
1984,00 2202,20 2422,40 2810,00 3231,48 
1-jadvalda keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinadiki, 2012-2013- 
yillarda respublikamizda eksportning ham, importning ham hajmini 
o‘sish sur’ati kuzatilgan. Mazkur davrda milliy valyutaning AQSh 
dollariga nisbatan yuqori qadrsizlanish sur’ati kuzatilgan (11,0%). 
1-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinadiki, 2013-2015-yillarda eksport 
hajmining pasayish tendensiyasi kuzatilgan. Holbuki, ushbu davrda 
so‘mning AQSh dollariga nisbatan yuqori qadrsizlanish sur’ati 
kuzatilgan. Demak. Ushbu devalvatsiya eksportni rag‘batlantirishga 
xizmat qilmagan. 
2014-2015-yillarda import hajmining sezilarli darajada qisqarishi 
kuzatilgan. Bunda esa, milliy valyutaning qadrsizlanishi muhim rol 
o‘ynagan. Chunki, mazkur davrda so‘mning AQSh dollariga nisbatan 
qadrsizlanish sur’ati16,0 foizni tashkil etgan va buning natijasida import 
sezilarli darajada qimmatlashgan. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 2-sentyabrdagi 
PF-5177-sonli “Valyuta siyosatini liberallashtirish bo‘yicha birinchi 
navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi farmoniga muvofiq, 2017- 
yilning 5-sentyabridan boshlab respublikamizning yuridik shaxslariga 
joriy xalqaro operatsiyalar bo‘yicha to‘lovlarni amalga oshirish uchun 
tijorat banklarida chet el valyutasini cheklovlarsiz sotib olish joriy 
qilindi
152
.
Shuningdek, Mazkur Farmonda belgilangan milliy valyutaning 
chet el valyutasiga nisbatan kursini belgilashda faqatgina bozor 
mexanizmlarini qo‘llash to‘g‘risidagi talabdan kelib chiqqan holda, 
so‘mning 1 AQSh dollariga nisbatan nominal almashuv kursi 8100,00 
so‘m qilib belgilandi. Bu esa, bungacha amal qilgan almashuv kursidan 
qariyb ikki barobar yuqoridir. Natijada, iqtisodiyotning real sektori 
152
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 2-sentyabrdagi PF-5177-sonli “Valyuta siyosatini 
liberallashtirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi farmoni//O‘zbekiston Respublikasi 
qonun hujjatlari to‘plami. – Toshkent, 2017. – 
№36 (796). – B. 55. 

---

 
171 
korxonalarining importni to‘lash va xorijiy valyutalardan olingan bank 
kreditlarini qaytarish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlarini keskin oshishiga 
olib keldi. Oqibatda, import hajmini qisqarishi va xorijiy valyutadagi 
kreditlarni qaytara olmaslik ehtimoli kuchaydi.
E’tirof etish joizki, inflyatsion targetlash rejimiga o‘tish masalasi 
kun tartibiga qo‘yilishi bilan Markaziy bankning kurs siyosatini 
takomillashtirishning dolzarbligi yanada oshdi. Buning sababi shundaki, 
inflyatsion targetlash rejimiga o‘tilgandan so‘ng monetar siyosatning 
yangi indikatori, ya’ni inflyatsiyaning maqsadli ko‘rsatkichi paydo 
bo‘ladi. 
Bunday 
sharoitda 
monetar 
siyosatning 
amaldagi 
indikatorlaridan foydalanish amaliyoti qanday o‘zgaradi, degan jiddiy 
masala yuzaga keladi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 13-sentyabrdagi 
PQ-3272-sonli “Pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirishga oid 
chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarorida inflyatsion targetlash rejimiga 
bosqichma-bosqich o‘tish vazifasi qo‘yilgan
153
. 
Monetar 
siyosatning 
2017-yilga 
mo‘ljallangan 
asosiy 
yo‘nalishlarida 
2016-yilda 
kurs 
siyosati 
mahalliy 
ishlab 
chiqaruvchilarning tashqi va ichki bozorlardagi raqobatbardoshligini 
mustahkamlashga qaratilganligi hamda ushbu maqsadga erishishda 
2016-yil davomida so‘mning AQSh dollariga nisbatan almashuv kursini 
bosqichma-bosqich devalvatsiya qilib borilganligi e’tirof etilgan
154
. 
Ammo so‘mning AQSh dollariga nisbatan devalvatsiya sur’ati 
2016-yilda 15-foizni tashkil etgan. Bu esa, yuqori darajadagi 
qadrsizlanish 
sur’ati 
bo‘lib, 
importning 
sezilarli 
darajada 
qimmatlashishiga olib keldi. 
Qat’iy belgilangan almashuv kursini joriy qilish ma’lum darajada 
inflyatsiyani 
jilovlab 
turish 
imkonini 
beradi, 
ammo 
uning 
moslashuvchan bo‘lmaganligi sababli inflyatsiyani pasayish sur’atlari 
sekin kechadi. Agar mamlakatda milliy valyutaning nominal almashuv 
kursi xorijiy valyutaga nisbatan qat’iy belgilab qo‘yilgan bo‘lsa, u holda, 
153
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 13-sentyabrdagi PQ-3272-sonli “Pul-kredit siyosatini yanada 
takomillashtirishga oid chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori. O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari 
milliy bazasi. Normativ-huquqiy hujjatlar rasmiy e’lon qilish bo‘limi. 
www.lex.uz
. 
154
Monetar siyosatning 2017-yilga mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlari//Bozor, pul va kredit. – Toshkent, 2017. – 
№1. – 22-b. 

---

 
172 
inflyatsiya darajasini mamlakatning asosiy savdo sheriklari bo‘lgan 
mamlakatlardagiga nisbatan yuqori bo‘lishi milliy valyutaning real 
almashuv kursini oshishiga olib keladi. Bunday sharoitda mehnat 
unumdorligining tegishli ravishda oshmasligi mamlakat korxonalarining 
tashqi raqobatbardoshligiga jiddiy putur yetkazadi va iqtisodiy o‘sish 
sur’atining sekinlashishiga olib keladi. Xalqaro amaliyotda aynan 
shunday holat 1996-yilning oxirida Chexiya Respublikasida kuzatildi. 
Ushbu holatning sabablari o‘rganilganda shu narsa ma’lum bo‘ldiki, 
Chexiyada real ish haqining o‘sish sur’ati mehnat unumdorligining 
o‘sish sur’atidan yuqori bo‘ldi, eksport sohasida qiyinchiliklarning 
yuzaga kelishi natijasida mamlakat hukumati milliy valyutani 
devalvatsiya qilishga majbur bo‘ldi. 
Davlat byudjeti defitsitining yuqori darajada bo‘lishi (byudjet 
defitsitining YaIMga nisbatan darajasining 3 foizdan oshmasligi normal 
holat hisoblanadi) va uni Markaziy bankning kreditlari hisobidan 
qoplanishi muomalaga tovarlar bilan ta’minlanmagan pullarning 
chiqishiga, tijorat banklari kreditlarining foiz stavkalarini oshishiga olib 
keladi. Natijada inflyatsiya kuchayib, monetar siyosatning samaradorligi 
pasayadi. 
O‘z navbatida, muomalada pullar taklifining ko‘payishi inflyatsiya 
darajasining oshishiga va, natijada, davlat byudjeti xarajatlarining 
oshishiga olib kelishi mumkin. 
F.Mishkinning fikriga ko‘ra, umumiy ishlab chiqarish hajmi va 
foiz stavkasi davlat byudjeti xarajatlari bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
bog‘liqlikka, soliqlar bilan esa, teskari bog‘liqlikka ega
155
.