O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti t. I. Bobakulov, U. A. Abdullayev, J. Ya. Isakov
2-jadval O‘zbekiston Respublikasida makroiqtisodiy monetar
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
МОН.СИЁСАТ ДАРСЛИК
|
161 2-jadval O‘zbekiston Respublikasida makroiqtisodiy monetar indikatorlar 144 Ko‘rsatkichlar Yillar 2013 2014 2015 2016 2017 Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi, % 12,0 10,0 9,0 9,0 14,0 Tijorat banklarining so‘mda berilgan kreditlarining o‘rtacha yillik foiz stavkasi, % 13,0 12,5 11,4 11,5 18,5 Inflyatsiyaning yillik darajasi, % 6,8 6,1 5,6 5,7 14,4 Tijorat banklari kreditlari, trln so‘m 26,5 34,8 42,7 53,4 108,5 Tijorat banklari depozitlari, trln som 26,1 28,5 35,6 44,6 58,7 Tijorat banklari kapitali, trln so‘m 6,5 6,9 7,8 9,4 23,7 Shuni alohida e’tirof etish joizki, Markaziy bank tomonidan amalga oshiriladigan pul-kredit siyosatini takomillashtirib borilishi hamda bank tizimini davlat tomonidan moliyaviy qo‘llab-quvvatlanishi mamlakat bank tizimining barqarorligini ta’minlashda muhim rol o‘ynadi. Xususan, pul-kredit siyosatini takomillashtirishga qaratilgan chora-tadbirlarning natijasi o‘laroq, inflyatsiya darajasini keskin pasaytirishga muvaffaq bo‘lindi. 1994-yilda inflyatsiyaning yillik darajasi 1132 foiz bo‘lgan bo‘lsa (haqiqiy giperinflyatsiya), 1997-yilda ushbu ko‘rsatkich 27,6 foizni tashkil etdi. Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994-yil 1-iyundagi 362-sonli “O‘zbekiston Respublikasi bank tizimini rivojlantirishni moliyaviy qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi va 1995-yil 9- noyabrdagi “O‘zbekiston bank tizimini rivojlantirishning kompleks dasturini amalga oshirishga doir chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorlariga muvofiq, tijorat banklarini 1997-yilning 31-dekabriga qadar 144 Jadval mualliflar tomonidan www.cbu.uz sayti ma’lumotlari asosida tuzilgan. 162 soliq to‘lovlaridan ozod qilinishi ularning moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bilan ta’minlash imkonini berdi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Hukumatga tegishli pul mablag‘laridan, masalan, Davlat byudjeti mablag‘laridan muomaladagi pul massasini tartibga solishda foydalanadi. Davlat byudjeti daromadlarini kelib tushish vaqti bilan byudjet xarajatlarini moliyalashtirish vaqti o‘rtasidagi farq tufayli ma’lum miqdordagi pul mablag‘larini to‘planishi yuz beradi. Markaziy bank ana shu pul mablag‘laridan vaqtinchalik foydalanadi. Germaniya Markaziy banki, ya’ni Bundesbank amaliyotida ushbu pul mablag‘lari muomaladagi pul massasini boshqarishning “nozik vositasi” deb ataladi. Markaziy bank tijorat banklarining “Nostro” vakillik hisobraqamlaridagi ortiqcha pul mablag‘larini o‘zining depozit hisobraqamlariga jalb etish yo‘li bilan bank tizimining likvidligiga va tijorat banklarining kreditlash imkoniyatiga sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatadi. Shunisi muhimki, Markaziy bankning depozit siyosati qayta moliyalash va ochiq bozor siyosatlari bilan uyg‘unlikda olib borilsa katta samara berishi mumkin. Ammo respublikamizda mazkur instrumentlar o‘rtasidagi uyg‘unlikni ta’minlashning hozircha imkoni yo‘q. Buning sababi shundaki, Markaziy bank tomonidan tijorat banklariga lombard kreditlari berish amaliyoti mavjud emas. Buning ustiga, Markaziy bankning ochiq bozor operatsiyalari amalga oshirilmayapti. Markaziy bankning monetar siyosati tijorat banklarining kreditlash salohiyatiga ham ijobiy, ham salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Shu sababli, qator xorijiy davlatlar tajribasini monetar siyosat aniq yo‘naltirilgan restriksion yoki ekspansionistik mazmunga ega bo‘lishi lozim. Xususan, AQSh FZTning tajribasi ko‘rsatdiki, iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish va bank tizimining likvidligini ta’minlash maqsadida nollik hisob stavkasi qo‘llanilmoqda. Bu esa, birinchidan, tijorat banklarining likvidliligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi va ularni kreditlash imkoniyatini oshirishga xizmat qiladi; ikkinchidan, tijorat banklari kreditlarining foiz 163 stavkalarini oshishiga va natijada xo‘jalik yurituvchi subyektlarining tijorat banklari kreditlaridan foydalanish darajasini oshirish imkonini beradi. Shunisi xarakterliki, respublikamizda iqtisodiyotning pul mablag‘lari bilan ta’minlanganlik darajasi bilan tijorat banklarining kredit ekspansiyasi o‘rtasida ikki tomonlama aloqadorlik mavjud. Mazkur aloqadorlikning mohiyati shundaki, bir tomondan, tijorat banklari kredit ekspansiyasi ko‘lamining keng emasligi (kreditlarning YaIMga nisbatan darajasi bilan o‘lchanadi) iqtisodiyotning pul mablag‘lari bilan ta’minlanganlik darajasini oshirishga to‘sqinlik qilsa, ikkinchi tomondan iqtisodiyotning pul mablag‘lari bilan ta’minlanganlik darajasining past ekanligi tijorat banklari faolyaitidagi kredit riski darajasining yuqori bo‘lishiga sabab bo‘lmoqda. Buning sababi shundaki, xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan yetkazib berilgan tovarlar va ko‘rsatilgan xizmatlar haqini o‘z vaqtida to‘lanmasligi ularning pul oqimi barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 13-sentyabrdagi PQ-3272-sonli qarorida pul-kredit siyosatining likvidlilikni berish va jalb qilish operatsiyalari bo‘yicha qo‘llanilayotgan foizli instrumentlardan foydalanishni kengaytirish, majburiy zaxira me’yorlarini qo‘llashni takomillashtirish talablari o‘z aksini topgan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 2-sentyabrdagi PF-5177-sonli “Valyuta siyosatini liberallashtirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi farmonida pul-kredit siyosatini takomillashtirish bo‘yicha quyidagi ustuvor yo‘nalishlar belgilangan: – milliy valyutaning chet el valyutasiga nisbatan kursini belgilashda faqat bozor mexanizmlarini qo‘llash; – milliy valyutaning barqarorligini ta’minlashga qaratilgan qat’iy monetar siyosatni amalga oshirish, bu borada monetar instrumentlardan faol va moslashtirilgan holda foydalanish, davlat qimmatli qog‘ozlari bozorini rivojlantirish, shuningdek, ochiq bozorda operatsiyalar hamda davlat qimmatli qog‘ozlarini banklar likvidliligiga garovga berish bo‘yicha operatsiyalarni amalga oshirishni amaliyotga joriy etish; 164 – monetar va fiskal siyosatni muvofiqlashtirish hamda Davlat byudjetining mutanosibligini ta’minlash orqali pul massasi haddan ziyod o‘sishining oldini olish. O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida belgilangan vazifalarni bajarish maqsadida monetar siyosatni takomillashtirish bo‘yicha chora- tadbirlar amalga oshirildi. Ana shunday tadbirlardan biri bo‘lib, Markaziy bankning majburiy zaxira siyosatining takomillashtirilganligi hisoblanadi. Ushbu takomillashtirilgan tartib 2018-yilning 1-oktyabridan boshlab amaliyotga joriy etildi. 3-jadval Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|