O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

Relevantli daromad va xarajatlar - haqiqiy olingan daromad va qilingan 
xarajatlar bo‗lmay, ular kelajakda kutilayotgan daromad va xarajatlar hisoblanib, 
boshqaruv qarorlari ta‘sirida o‗zgaradi.
Ularni tan olishning ikkita mezoni mavjud: 
1 
agar daromad va xarajatlarning kelgusi boshqaruv qarorlari ta‘sirida 
o‗zgarishi ko‗zda tutilsa, ular relevantli deyiladi; 

---

185 
2 
daromad va xarajatlarning miqdori boshqaruv qarorlari ta‘sirida o‗zgarsa 
ya‘ni ko‗p variantlilik vujudga kelsa, ular relevantli deyiladi. 
Shuni ta‘kidlash zarurki, haqiqiy xarajatlar va olingan daromadlar relevantli 
deb qaralmaydi, chunki qanday boshqaruv qarorlari qabul qilishdan qat‘i nazar 
ularning miqdorini o‗zgartirib bo‗lmaydi. 
Ko‗p variantlilik ya‘ni relevantlik holatini quyidagicha tasvirlash mumkin 
(12.5-rasm). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
12.5-rasm. Relevantlik darajasining aproksimatsiya chizig‗i bilan o‗zaro 
bog‗liqligi 
 
Ushbu rasmdan ko‗rinib turibdiki, to‗g‗ri chiziqli o‗zgaruvchan xarajatlar 
bilan egri chiziqli o‗zgaruvchan xarajatlar ma‘lum darajada alohida, ma‘lum bir 
nuqtada esa bir tekisda harakat qiladi va keyinchalik yana ajralib ketadi. Mana shu 
chiziqlar qo‗shilgan oraliq relevantlik darajasi deb ataladi.
To‗plamlar (tenglamalar) usuli yordamida zararsizlik nuqtasi (rentabellik 
ostonasi)ni aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi. 
Yalpi tushum - O‘zgaruvchan xarajatlar-
Relevantlik 
darajasi 
Ishlab chiqarish hajmi 
Aproksimatsiya
chizig‗i 
Xarajatlarning o‗zgarishi 
Xa
ra
ja
tl
ar
0 

---

186