O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

nd
 Edition, by Colin Drury, 2012 р.536

---

119 
tugallangan birlik 
5. 
Tugallanmagan ishlab chiqarishdagi 
birliklar o‘rtacha xarajatlar bo‘yicha 
baholanadi 
Tugallanmagan ishlab chiqarishdagi 
birliklar so‘nggi xarajatlar bo‘yicha 
baholanadi 
Topshiriq 8-1. «Aerospeys»kompaniyasining yo‘ldoshlarni yig‘ish bo‘limi 
to‘g‘risidagi quyidagi ma‘lumotlarni ko‘rib chiqing: 
 
Natural 
birlik 
(raketa) 
Asosiy 
materiallar 
Qo‘shilgan
xarajatlar 
Boshlang‘ich tugallanmagan ishlab 
chiqarish (1may)
a
8 
4 933 600 sh.b. 
910 400 sh.b. 
1 - yil mayda ishlab chiqarishga kiritilgan 
50 
1 - yil mayda ishlab chiqarish tugallangan 
46 
Oxirgi tugallanmagan ishlab chiqarish 
(31may)
b
12 
1 - yil mayda qilingan xarajatlar 
 
32 200 000sh.b 
13 920 000sh.b 
a
Tugallanish darajasi: asosiy materiallar bo‘yicha90 %; qo‘shilgan xarajatlar 
bo‘yicha 40 %. 
b
Tugallanish darajasi: asosiy materiallar bo‘yicha 60 %; qo‘shilgan 
xarajatlar bo‘yicha 30 % 
Yo‘ldoshlarni yig‘ish bo‘limi jarayonlar bo‘yicha kalkulyatsiyalashda 
o‘rtacha tortilgan qiymat usulini qo‘llaydi. 
Talab qilinadi: Asosiy materiallar va qo‘shilgan xarajatlar uchun ekvivalent 
birliklarni hisoblang. Jadvalning birinchi ustunida natural birliklarni ko‘rsating. 
8-2. 
(topshiriqning 
davomi 
8-1). 
Talab 
qilinadi: 
1-mashqdagi 
ma‘lumotlardan foydalanib, asosiy materiallar va qo‘shilgan xarajatlar uchun
ekvivalent birlikka xarajatlarni hisoblang, hisobga olinishi lozim bo‘lgan umumiy 
xarajatlarni jamlang va bu xarajatlarni tugallangan va ishlab chiqarish jarayonidan 
chiqqan birliklarga va davr oxiridagi tugallanmagan ishlab chiqarish birliklariga 
taqsimlang. 

---

120 
8-3. 1-mashqdagi axborotga qarang. Yo‘ldoshlarni yig‘ish bo‘limi jarayonlar 
bo‘yicha kalkulyatsiyalashda o‘rtacha tortilgan usuldan emas, balki FIFO usulidan 
foydalanadi, deb tasavvur qiling. 
Talab qilinadi: Asosiy materiallar va qo‘shilgan xarajatlar uchun ekvivalent 
birliklarni hisoblang. Jadvalning birinchi ustunida natural birliklarni ko‘rsating. 
8-4 (8-3 topshiriqning davomi) Talab qilinadi: 1 mashq ma‘lumotlariga 
asoslanib, asosiy materiallar va qo‘shilgan xarajatlar uchun ekvivalent birlikka 
xarajatlarni hisoblash uchun FIFO usulidan foydalaning, hisobga olinishi lozim 
bo‘lgan umumiy summalarni jamlang va bu xarajatlarni tugallangan va ishlab 
chiqarish jarayonidan chiqqan birliklarga hamda davr oxirida tugallanmagan ishlab 
chiqarish birliklariga taqsimlang.
8-5. 8-1 Topshiriqda keltirilgan axborotga qarang, yo‘ldoshlarni yig‘ish 
bo‘limi xarajatlarni jarayonli kalkulyatsiyalashda normativ (standart) xarajatlar 
usulini qo‘llaydi, deb tasavvur qiling. Yo‘ldoshlarni yig‘ish bo‘limi asosiy 
materiallar bo‘yicha mahsulotning (ekvivalent) birligiga standart xarajatlarni 
695 000 sh.b. miqdorida va qo‘shilgan xarajatlar bo‘yicha davr boshida, 
shuningdek joriy davrda bajarilgan ishlarga asosiy materiallar bo‘yicha 295 000 
sh.b. miqdorida standart xarajatlarni belgiladi. 
Talab qilinadi: 1. Asosiy materiallar uchun va qo‘shilgan xarajatlar uchun 
ekvivalent birliklarni hisoblang. 
2. Hisoblanishi lozim bo‘lgan umumiy xarajatlarni jamlang va bu 
xarajatlarni tugallangan va ishlab chiqarish jarayonidan chiqqan birliklarga va davr 
oxirida tugallanmagan ishlab chiqarish birliklariga taqsimlang. 
3. 1-yil mayida asosiy materiallarga va qo‘shilgan materiallarga umumiy 
xarajatlar bo‘yicha og‘ishlarni hisoblang.
8-6. «Global Difens» kompaniyasi xarbiy uskunalar ishlab chiqarish bilan 
shug‘ullanadi. Uning Santa Feda joylashgan zavodlaridan birida AQSh xukumati 
va do‘stona mamlakatlar bilan kontrakt bo‘yicha to‘suvchi raketalar ishlab 
chiqarish bilan shug‘ullanadi. Barcha raketalar bir xil ishlab chiqarish jarayonidan 
o‘tadi. Barcha raketalarning bir xilligini va qat‘iy texnik tavsifga muvofiqligini 

---

121 
ta‘minlash uchun hamma choralar ko‘riladi. Santa Fe zavodida mahsulotga 
xarajatlarni kalkulyatsiyalash tizimi mahsulot birligiga (asosiy materiallar) 
turkumini va birlikka bilvosita xarajatlar turkumini (qo‘shilgan xarajatlar) o‘z 
ichiga oladi. Har bir raketa ikki tsexdan yig‘uv tsexi va sinov tsexidan o‘tadi. 
Asosiy materiallarga xarajatlar jarayon boshlanishida, yig‘uv tsexida qo‘shiladi. 
Qo‘shilgan xarajatlar yig‘uv tsexidagi butun jarayon davomida bir maromda 
paydo bo‘ladi. 
Yig‘uv tsexida raketa ustidagi ishlar tugashi bilan ular darhol sinov tsexiga 
o‘tadi. «Global Difens» jarayonli kalkulyatsiyalashda o‘rtacha tortilgan qiymat 
usulidan foydalanadi. 
1-yil oktyabrida yig‘uv tsexi to‘g‘risida quyidagi ma‘lumot mavjud: