O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

- Doimiy xarajatlar = Foyda
Formula ko‗rsatkichlari hisob-kitobini quyidagicha yoyib chiqish mumkin:  
 (Bir birlik mahsulotning bahosi Bir birlik mahsulotning miqdori) - 
(Bir birlik mahsulotga qilingan o‘zgaruvchan xarajatlar 
Bir birlik 
mahsulotning miqdori) - Doimiy xarajatlar = Foyda

Sotishlarning zararsizlik (kritik) nuqtasini aniqlashda quyidagi formuladan 
foydalaniladi: 
Marjinal daromad usuli tenglamalar usulining turlaridan biri hisoblanadi. 
Bunda zararsizlik nuqtasi (rentabellik ostonasi) quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
Zararsizlik nuqtasi 
= 
Doimiy xarajatlar 
Marjinal daromad normasi 
Chidamlilikning marjinal zaxirasi - bu mahsulot (ishlar, xizmatlar) sotishdan 
olinadigan haqiqiy tushumning sotishni zararsizligini ta‘minlovchi ostonaviy 
tushumdan oshib ketishini ko‗rsatuvchi kattalikdir. Bu ko‗rsatkich quyidagi 
formula bilan topiladi: 
Chidamlilik marjinal 
zahirasi 
= 
Haqiqiy tushum-Ostanaviy tushum 
Haqiqiy tushum*100% 
Zararsiz sotuv vaqtida mahsulot bahosini aniqlash uchun quyidagi formuladan 
foydalanish mumkin:
Mazkur formula yordamida ishlab chiqarish hajmini belgilash, sotish va 
zarur darajada foyda olish imkonini beradigan bahoni belgilash mumkin.
Korxonalarda ishlab chiqarish dastagi samarasini aniqlash tartibi 
Ishlab chiqarish dastagi (leverage, so‗zma-so‗z tarjimada richag, dastak) - 
bu korxona foydasini samarali boshqarishning doimiy va o‗zgaruvchan xarajatlarni 
o‗zaro mutanosibligiga asoslangan mexanizmidir. Uning yordamida sotish hajmi 
o‗zgarishiga bog‗liq ravishda korxona foydasi o‗zgarishini taxminlash, 
shuningdek, zararsiz faoliyat yuritish nuqtasi topiladi. Korxona xarajatlarini 
doimiy va o‗zgaruvchanga bo‗lishga asoslangan marjinal usuldan foydalanishda 
ishlab chiqarish dastagi mexanizmini qo‗llanishi zaruriy shartdir.

---

187 
Ishlab chiqarish dastagi samarasi quyidagi formula bilan aniqlanadi: