O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

nd
 Edition, by Colin Drury, 2012 р.587

---

102 
Zahiralar
32 000 sh.b. 
Tugallanmagan ishlab chiqarish 
1 200 000 sh.b. 
Tayyor mahsulot 
2 785 000 sh.b. 
Haqiqiy ishlab chiqarish ustama sarflari 
2 260 000 sh.b. 
Sotilgan mahsulot tannarxi
14 200 000 sh.b. 
Tugallanmagan ishlab chiqarish ikki buyurtmadan iborat: 
Buyurtma № 
Miqdori 
Nomi 
To‘plangan sarflar 
3005-5 
50 000 
 
700 000 sh.b. 
 
 
Doimiy purkagich 
 
3006-4 
40000 
Tejali purkagich 
500 000 sh.b. 
 
 
 
1 200 000 sh.b. 
Tayyor mahsulot uch nomda: 
Nomi 
Miqdori va bir birlikka 
sarflanadi xarajatlar 
To‘plangan sarflar 
Statsionar purkagichlar 
5 000 dona x 22 sh.b. 
110 000 sh.b. 
«Lyuks» purkagichlar 
115 000 dona x 17 sh.b. 
1 955 000 sh.b. 
Latun soplalari  
10 000 to‘plam x 14 sh.b. 
140 000 sh.b. 
«Yomg‘ir» soplasi  
5 000 to‘plam x 16 sh.b. 
80 000 sh.b. 
Konnektorlar 
100 000 to‘plam x 5 sh.b. 
500 000 sh.b. 
 
 
2 785 000 sh.b. 
Quyida kompaniyaning 1- va 2- hisobot yilidagi sarflar byudjeti keltirilgan. 
Kompaniya ishlab chiqarish ustama sarflarini bevosita qilingan mehnat soati 
asosida taqsimlaydi. Kompaniyaning dastlabki 11 oylik faoliyati rejalashtirilganiga 
juda yaqin bo‘lgan. 2- yil 31 avgustga qadar bevosita ishlab chiqarishda 367000 
soat mehnat qilindi. 
Sarflarning yillik byudjeti .
2- yilning yakuni 30 sentyabrda tugaydi (sh.b.) 
Asosiy materiallar 
3 800 000 
Butlovchi materiallar 
6 000 000 
Bevosita mehnat sarfi (400 000 soat) 
4 000 000 
Ishlab chiqarish ustama sarflari: 
Bilvosita materiallar 
190 000
Bilvosita mehnat sarfi 
700 000

---

103 
Nazorat 
250 000
Amortizatsiya 
950 000
Kommunal xizmatlar 
200 000
Sug‘urta 
10 000
Mulk solig‘i 
40 000
Boshqalar 
60 000 
2 400 000 
Ishlab chiqarish umumiy xarajatlar 
16 200 000 
Quyida 2- yilning sentyabridagi operatsiyalar keltiriladi: 
1. Barcha asosiy materiallar, butlovchi materiallar va bilvosita materiallar, 
zahiralar scheti hisobiga o‘tkazilgan. Sentyabrda quyidagilar xarid qilingan: 
Asosiy materiallar 
410 000 sh.b. 
Butlovchi materiallar 
285 000 sh.b. 
Bilvosita materiallar 
13 000 sh.b. 
2. Jadvalda ombordan asosiy materiallarni, butlovchi materiallarni va 
bilvosita materiallarni berish to‘g‘risidagi ma‘lumotlar keltirilgan: 
Ko‘rsatkichlar 
Butlovchi 
materiallar 
Asosiy
materiallar 
Bilvosita 
materiallar 
Jami berilgan 
materiallar 
3005-5 
110 000 sh.b. 
100 000 sh.b. 
-- 
210 000 sh.b. 
3006-4 
-- 
6 000 sh.b. 
-- 
6 000 sh.b. 
4001-3 
-- 
181 000 sh.b. 
-- 
181 000 sh.b. 
(30 000 b.) 
4002-1 
-- 
92 000 sh.b. 
-- 
92 000 sh.b. 
(10 000 b.) 
4003-5 
163 000 sh.b. 
-- 
-- 
163 000 sh.b. 
(50 000 b.) 
Bilvosita 
materiallar 
-- 
-- 
20 000 sh.b. 
20 000 sh.b. 
Jami 
273 000 sh.b. 
379 000 sh.b. 
20 000 sh.b. 
672 000 sh.b. 
3. Sentyabr oyida ish haqiga oid ma‘lumotlar: 
Ko‘rsatkichlar 
Soat 
Xarajatlar (sh.b.) 
3005-5 
6 000 
62 000 

---

104 
3006-4 
2 500 
26 000 
4001-3 
18 000 
182 000 
4002-1 
500 
5 000 
4003-5 
5 000 
52 000 
Bilvosita xarajatlar 
8 000 
60 000 
Sifat nazorati 
-- 
24 000 
Savdo va ma‘muriy xarajatlar 
-- 
120 000 
Jami 
 
531 000 
4. Sentyabr oyida qilingan boshqa ishlab chiqarish sarflari quyidagicha 
bo‘ladi: 
Amortizatsiya 
62 500 sh.b. 
Kom. Xizmat 
15 000 sh.b. 
Sug‘urta 
1 000 sh.b. 
Mulk solig‘i 
3 500 sh.b. 
Boshqalar 
5 000 sh.b. 
 
87 000 sh.b. 
5. Sentyabrda tugallangan buyurtmalar va haqiqatda ishlab chiqarilgan 
mahsulot quyidagicha bo‘ldi. (texnik jarayonda brak chiqishi nazarda tutilgan) 
Buyurtma № 
Miqdori 
Nomi 
 
 
 
3005-5 
48 000 dona 
Statsionar purkagich 
3006-4 
39 000 dona 
Tejamli purkagich 
4001-3 
29 500 to‘plam 
«Yomg‘ir» soplasi 
4003-5 
49 000 dona 
Tovushli purkagich 
5. Sentyabr davomida xaridorlarga quyidagi tayyor mahsulotlar jo‘natildi: 
Nomi 
Miqdori (dona) 
Statsionar purkagichlar 
16 000 dona 
«Lyuks» purkagichlar 
32 000 dona 
Tejamli purkagichlar 
20 000 dona 
Tovushli purkagichlar 
22 000 dona 
Latun sopla 
5 000 to‘plam 

---

105 
«Yomg‘ir» sopla 
10 000 to‘plam 
Konnektorlar 
20 000 to‘plam 
Talab qilinadi: 
1. a) 2 yil 30- sentyabrda tugaydigan bir yilda taqsimlangan yoki 
taqsimlanmagan ishlab chiqarish ustama sarflarini aniqlang. Ishlab chiqarish 
ustama sarflari taqsimlanganmi yoki taqsimlanmaganmi – buni ko‘rsatishingiz 
shart. 
b) buxgalteriya hisobi nuqtai nazaridan shu taqsimlanmagan yoki 
taqsimlangan ishlab chiqarish ustama sarflariga nisbatan nima qilish yaxshiroq?
Javobingizni izohlab bering. 
2. «Tugallanmagan ishlab chiqarish» schetida 2 yil 30 sentyabrdagi qoldiqni 
aniqlang. 
3. FIFO usulidan foydalanib, «Tayyor mahsulot» schetida 2 yil 30 
sentyabrdagi qoldiqni aniqlang. 
7- 2. Fabrika qurilishiga uzoq muddatli kontrakt 1-yili noyabr oyida 
boshlangan edi. Kontrakt 3- yil fevralida tugallanishi kutiladi. Kontraktning smeta 
qiymati 
1 400 000 sh.b. Kontrakt foyda e‘tirof etilishi mumkin bo‘lgan bosqichda 1- 
va 2- yil davomida kontrakt qismlari bo‘yicha bajarildi va buyurtmachiga 
navbatdagi bajarilgan ish hajmini topshirish chog‘ida bajarilgan ishlar to‘g‘risida 
dalolatnoma tuzildi va shu asosda oraliq to‘lovlariga schet yozildi. Sizga 2-yil 31-
dekabrda tugagan hisobot davri uchun quyidagi axborot taklif qilinadi: 
Qurilish maydonidagi ombordan berilgan materiallar 
600 000 
sh.b. 
Omborga qaytarilgan materiallar 
50 000 
2- yil 31- dekabrda qurilish maydonida qolgan materiallar 
20 000 
To‘langan ish haqi 
250 000 
To‘lanadigan ish haqi 
30 000 
Subpudratchi sarflari 
25 000 
Qurilish maydonidagi ombordan berilgan santexnika 
100 000 
2- yil 31- dekabrda qurilish maydonida qolgan santexnika 
60 000 
Kontrakt hisobiga o‘tkazilgan ustama sarflar 
25 000 

---

106 
2- yil 31- dekabrgacha dalolatnoma bilan qabul qilib olingan ishlarning 
qiymati 
1 200 000 
2- yil 31- dekabrgacha olingan oraliq to‘lovlar 
1 000 000
Kontrakt tugallanishida kutilayotgan sarflar 
150 000 
Talab qilinadi: 
1. Bajarilgan ishlarning haqiqiy qiymatini hisoblang. 
2. Buyurtmachi bajarilgan ishlar to‘g‘risidagi dalolatnomani hisobda kanday 
aks ettirishi mumkinligiga misollar keltiring. 
3. Pudratchi 2 yilga kontrakt bo‘yicha qanday foydani e‘tirof etishi mumkin? 
7-3. Korxona buyurtma bo‘yicha kalkulyatsiyalash tizimidan foydalanadi, 
ya‘ni buyurtmaga bevosita sarflar mumkin va maqsadga muvofiq bo‘lgan hollarda 
aniqlanadi. Bundan tashqari, ishlab chiqarish ustama sarflari har oyning oxirida 
buyurtmaga taqsimlanadi, bunda ikki ishlab chiqarish tsexi uchun asosiy ishlab 
chiqarishda band bo‘lgan ishchilarning bir soatlik mehnatiga haqiqiy me‘yordan 
foydalaniladi. 
Endigina tugagan oyda korxonada bajarilgan buyurtmalardan biri 150 sonli 
buyurtma edi 
Bu buyurtma bo‘yicha quyidagi axborot mavjud: 
1. 400 kg U material ombordan mexanika tsexiga berilgan; 
2. Mexanika tsexida asosiy ishlab chiqarishda ishchilarning 76 soat mehnati 
sarflangan va har soatiga 4,5 sh.b. miqdorida ish haqi to‘langan, shundan 6 soati 
ish vaqtidan qo‘shimcha vaqtda ishlangan va ularga 50 % miqdorida qo‘shimcha 
haq to‘langan. 
3. 300 kg X materiali ombordan yig‘uv tsexiga berilgan; 
4. Yig‘uv tsexi 30 kg X materialni omborga qaytargan, chunki buyurtmani 
bajarish uchun zarur materialdan ortiqcha edi; 
5. Yig‘uv tsexida asosiy ishlab chiqarishdagi ishchilarning 110 soatlik 
mehnati sarflangan, tarif stavkasi har soatga 4,0 sh.b. 
6. Yig‘uv tsexida mahsulotda ba‘zi nuqsonlar borligi aniqlangan va 
kamchiliklarni tugatish uchun mexanika tsexiga qaytarilgan. Mexanika tsexida 

---

107 
kamchiliklarni tuzatish uchun 3 soat sarflangan (Mexanika tsexidagi asosiy ishlab 
chiqarishdagi ishchilarning yuqorida aytilgan 76 soat mehnatiga qo‘shimcha). 
Kamchiliklarni tuzatish mexanika tsexida odatda bajariladigan ishlarning me‘yoriy 
qismi hisoblanadi. 
7. Yig‘uv tsexida 5 kg X material buzib qo‘yildi, ularni tashlab yuborishga 
to‘g‘ri keldi. Bunday materiallarning yo‘qotilishi rejalashtirilmagan.