O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi urganch davlat universiteti

Adabiyotlar 
1. Быковский Ю.А., Неволин В.Н. Лазерная масс-спектрометрия. - М.: Энергия 
атомиздат. 1985.- 128 с. 

---

178 
2. Рафальсон А.Э., Шерешевский А.М. Масс-спектрометрические приборы. -М.: 
Атомиздат. 1968.- 235 с. 
3. 
www.comsol.uz
  
 
QATTIQ JISM SIRTIGA O'TKIR BURCHAK OSTIDA (45
0
) LAZER 
NURLANISHIGA TA'SIR ETGANDA KO'P QIRRALI IONLAR SPEKTRINING 
HOSIL BO'LISHI 
Z.Q. Satimova, R.O. Artikova 
Urganch Davlat Universiteti, Urganch. 
Kalit so`zlar: Mikrosfera, Energiya, Mass-spektrometrik usul, Laser, Plazma zaryad. 
Ma'lumki, qattiq jismlar bilan lazer nurlanishiga duch kelganda, keng spektrli 
oraliqda turli xil zaryad, neytron va radiatsiya bilan atomlar, elektronlar, ionlar man 
bo'lgan lazer plazmasi hosil bo'ladi. Lazer plazmasida hosil bo'lgan ko'p zaryadli 
ionlarning tadqiqotini o`rganamiz. 
O'rnatish ion kollektorlari, elektrostatik analizatori, Tomsonning massa 
spektrografiyasi yordamida lazer plazmasining ko'p zaryadli ionlari tekshirildi. Lazer 
qurilmasi parametrlari: zarba davomiyligi ~ 1,5 ns, radiatsiya energiyasi ~ 200 J. 
Tadqiqotda 70-150 mkm va150-250 mkm diametrli shisha(SiO
2
) va polistirolli 
mikrosferalar ishlatilgan. Silikon ionlarining maksimal ko'pligi Z
m
=8. "Squid" 
qurilmasidagi uglerod ionlarining maksimal energiyasi ~ 60-70 keV ga yetadi va 
protonlarning maksimal energiyasi ~ 35-70 keV oralig'ida o'zgaradi. E'tibor bering, lazer 
nurlanishi 9 kanallariga bo'linib, turli burchaklarda 70-150 mm diametrli mikrosfera
yuzalari hosil bo`ladi. 
Tadqiqot ishlarida mass-spektrometrik usulda ko'p zaryadli lazer plazma ionlari 
o'rganilib, tajribalarda quyidagi xususiyatlarga ega bo'lgan lazerdan foydalanadi: 
radiatsiya davomiyligi ~ 10-30 ns, mikrosfera yuzasiga radiatsiya tushishi burchagi ~ 45
0
, 
radiatsiya kuchining zichligi q =10
10
-10
13 
Vt/sm
2
. Tajribalarda plazma manbai sifatida 
engil, o'rta va og'ir metallardan foydalanadi. Lazer nurlanishining zichligi va 
mikrosferaning tabiatiga qarab, mass-zaryad, energiya spektrlari shakllanishiga,