O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

Rasm - 10

Kuchlanish 35 kv bo`lgan EUY-da ta 35\10 podstantsiya boglangan.Har bir podstantsiyada 2 tadan kuch transformator mavjud.Urtadagi 2 ta ajratgich asosida bajarilgan zanjir,ikkala sektsiya’ni bogladi.Me’yoriy holatda bu zanjir ayirgan.Faraz kilamiz transformatorlarning 1 tasida uramlararo K.T. ruy berdi.Tarmoqni befarq nuktasi yakkalanganligi tufayli K.T. toki unga katta bulmaydi.30-40 km uzoklikda joylashgan bosh o`chirgichning rele himoya va avtomatika tuzilmasi bu hodisani sezmaydi.Qisqa tutashgich zanjiridagi TT orkali signal beriladi podstantsiyani uzidagi Rh va A tuzilmasiga atayin sun’iy uch fazali K.T. hosil qilinadi bosh o`chirgichning RH va A sistemasi bu K.T. sezadi va bosh o`chirgichning 2 tasidan biri uziladi. SHu zahotiek EUY –ning toksiz bo`lgan vaqtida (beztokovaya pauza), ayirgich transformatorning tarmoqdan uzadi.I-shina sistemasi tarmoqdan ayirlib tashlanadi. Keyin avtomatik qayta ulash (avtamacheskaya povtornoe vklyuchenie,APV) tuzilmasi bosh o`chirgichning qayta ulanadi.SHu EUI ga ulangan boshqa podstantsiyalarning har ikkala transformatorlarning me’eriy elektr ta’minlanishi tiklanadi.Podstantsiyaning shikastlangan qismi tarmogidan ayrilgan.Endi,10 kvli kuchlanish tomonidangi kirish VMP-10 gildirakchali o`chirgich shinadan ayriladi va ikki shinaning boglovchi sektsiyalararo o`chirgich kushiladi me’eriy holatda bu o`chirgich ayrilgan holatda bo`ladi.SHu bilan podstantsiyaning barcha iste’molchilarning elektr ta’minlanishi tiklanadi,agar ishlayotgan birta transformatorlarning quvvati 40 % uta yuklantirishni hisobga olgan holda etarli bulsa aks holda III-chi kategoriyali iste’molchilar kisman uchiriladi.

Yuqorida kurib chikkan podstantsiya sxemalriga 4 ta punkttli talabalarning barchasi,4-chisi,ya’ni iktisodiy masalaga muvofiqligi bilan aniqlanadi.Kurib chikkan sxemada yuqori kuchlanishli tomonda o`chirgichni yukligi podstantsiyani narhini ancha pasaytiradi,lekin albatta podstantsiyalarning asbob-uskunalarning ishrnchli ishlashi ko`rsatgichning pasaytiradi, chunki qisqa tutashgich bilan boglingan ayirgich,ochiq havoda kurilgani tufayli zanglanish va ob-havo ta’sirida kerakli vaqtda ishlamay kolishi mumkin.Endi podstantsiyaningsh sxemalariga kuyilgan talablarning ikkinchisi nuqtai nazarda kurichiqamiz.

Misol uchun,transformatorlarning birinchi shikastlanish oldini olish ta’mirini utkazish kerak bulsa,avvalo bosh o`chirgich ayiriladi,keyin ayirgich ayiradi,past ayirgichli ayirgich uchiradi.Agar liniya ajratgisini ta’mirlash zaruriyati tugilsa,avvalo bosh o`chirgich uchiriladi,keyin urtadagi,ikkita sektsiya sekretilari (RS1 va RS2) avsosida buyurilgan,har ikkala transformatorlar sektsiyalarning ulovchi zanjir orkali,transformator elektr ulanadi,keyin ajratgichning har ikkala tomonida havfsizlik tehnikasiga muvofiq erga ulagich kuyilgandan keyin,R 1 ta’mirlanadi.

Kuyilgan uchunchi talab yangi sxemani operativ ihchamligi,RS 1 va RS 2 asosida bajarilgan sektsiyalar ulagichi va past kuchlanish I-SHS va II-SHS shinalar sektsiyalarini boglovchi o`chirgich ta’minlaydi.

Albatta qisqa tutashgich bilan boglangan ayirgichlarni urnida o`chirgich urnatilsa bo`ladi,ishonchlilik oshadi lekin bunaka sxema ancha kimmatga tushadi.

Blokli sxema.Yuqori kuchlanishli tomondan o`chirgich yuk,uning urnida ayirgich qisqa tutashgach bilan ulangan.Bu turli sxema elektr uzatish yulining uzunligi katta bulmagan joylarda kullanadi,chunki urtada har ikkala sektsiyalarning ulashtiruvchi zanjir yuk.

EUY,transformator,ajratgich yoki ayirgich ishlamay kolsa butun bir sekyiyaga ulangan iste’mlochilar elektr ta’minidan mahrum bo`ladilar (rasm 10)

E

lektr podstantsiyalarga kuyilgan talablarning birinchi, ikkinchisi va uchinchi punkttlari bo`yicha bu sxema konikarli emas. SHu sababli sxema ham kullaniladi. Kurib chikkan har ikkala sxemalarning takomillashtirilgan kurinishi rasm 11 da ko`rsatilgan.Bu sxemada rasm 10 da ko`rsatilgan sxemaga nisbatan yuqori kuchlanish tomonda kushimcha yana birta sektsiyalararo o`chirgich urnatilgan. Bu chora albatta podstantsiyaning ta’mirlash ishlariga moslanganligi va operativ ihchamligini oshiradi. Lekin narhini oshiradi ,chunki o`chirgichning narhi ajratgichga nisbatan tahminan 100 marotaba kimmat.

Rasm-12 Rasm 13

Ishonchlilik kategoriyasi yuqori iste’molchilar,asosan yirik sanoat korhonalari Rasm 13 ko`rsatilgan sxemali podstantsiyalardan elektr ta’minlanadilar. Kurib turibmizki,bu sxemani yuqori kuchlanishli tomonidan faqat o`chirgichlar (uchta) ulangan. Albatta podstantsiyaning kimmati bu sxemada oshadi,lekin elektr ta’minlashni ishonchligini oshirish zaruriyati ham bor.

Birinchi yoki alohida kategoriyali iste’molchilarni podstantsiyalari yuqori ishonchlilikni talab qiladi.Bu holda har bir transformator uchta o`chirgich orkali ulanadi.(Rasm-14).Bu sxemada istalgan o`chirgichning bemalol ta’mirlash imkoniyati tugiladi va operativ ihchamlik keskin oshadi.(BNPZ).Bunaka sxemalar halkali sxemada deyiladi.

Faraz kilaylik uchta o`chirgichning halkali ulanganda V1-o`chirgich ta’mirda bo`lgan vaqtda EUY yoki transformator shikastlanishga uchrasa, butun blok ishdan chikadi va shu sektsiyaga ulangan iste’molchilar elektr ta’minotsiz koladilar, mana shu holatning oldini olish maqsadida har bir sektsiya-EUY, transformator 4 ta o`chirgich orkali ulanadi va bunaka sxemalarni kuprik sxema deyiladi.

A

lbatta «halkali» va «kuprika» shemlar kamdan-kam kulloaniladi,agar sanoat korhonasini elektr ta’mini buzulishi,haddan oshik tziyon va inson haloqatiga olib kelguday hollarda.Bu himiya va metallurgiya zavodlari,harbiy ob’ektlar va hokazolar.

Rasm-14 Rasm-15