O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

Nazorat savollar.

1. Taqsimlash qurilmasi tushunchasi.

2. Ikki seksiyali taqsimlash qurilmalari.

3. Aylanma shinali sxemani ta’riflang.Ishkorli akkumulyatorning vazifasi va kullanilishi.

4. O`z ehtiyoj iste’moli tushunchasi.

Tayanch iboralar:

Taqsimlash qurilmasi, shinalar sektsiyasi, uz ehtiyoj iste’moli, akkumulyator, o`chirgich tok relesi.

Ma’ruza №11

Elektr podstantsiyalarida asbob-uskunalarni joylashtirish.

Reja:

1. Elektr stantsiya va podstantsiyalarning asbob-uskunalarining uzaro joylashishi.

2. Erga ulagich tuzilmalari.

3. Stantsiya va podstantsiyalarda boshqarish vositalari.
Elektr stantsiya va podstantsiya ma’lum chegaradagi erni egallaydi. Mana shu terretoriyada asosiy va yordamchi qurilmalarni joylashtirish, umumiy tehnik-iktisodiy ko`rsatgichlarga katta ta’sir ko`rsatadi.

Yuqorida ta’kidlab o`tgan edik, podstantsiyalar asosan 3 kurinishda bajariladi.

Kishlok sharoitida ishlatiladigan, quvvati 160, 100, 63, 40 kVA podstantsiyalar, ochiq kurinishda bajariladi va erdan 5-6 metr kutariladi. Bunaka podstantsiyalarning «elkanli» (machtovoy) deyiladi, erdan kutarilganini nazarga oalib. PUE (pravila ustanovka elektro oborudiviniya) elektr uskunalarning urnatish koidalari (EUK) barcha podstantsiya, taqsimlash uskunalari va umuman elektr qurilmalarining ishlatish va urnatish ta’lablarini aniqlaydi.

Tok o`tgan kismlar orasidagi masofa EUKasosan quyidagi jadvalda ko`rsatilgan.

№	Elektr uskunala-rining nomi.	Uskunalar orasidagi masofa mm, kuchlanish kV
		6	10	35	110	220
1	Faza simlari (shinalar) orasida.	90	120	290	700	1700
2	Tok utadigan kismlar va devor oraligi	120	150	320	730	1730
3	Panjara tusiksiz kismlar oraligi.	2000	2000	2200	2900	3800
4	Panjara tusiksiz va er oraligi.	2500	2500	2700	3400	4200
5	Qutblar,ajratgichli pichoklar va shinalar.	110	150	350	900	2000

Podstantsiya (terretoriyasi) chegarasi 1,8-2m devor bilan cheklantirilishi kerak.

Elektr podstantsiya va taqsimlash qurilmalarining asbob-uskunalarini uzaro joylashtirishni, bevosita Buxoro viloyat elektr tarmoqlarining ukitish poligonida urganiladi. Laboratoriya ishlar aynan kuchlanishsiz podstantsiyalarda bajariladi.

Erga ulash tuzilmalari-elektr uskunalari kismlarini ishonchli erga ulash va karshiligi katta emas elektrotehnik bo`ladi: bu ishchi EUT, himoya EUT va momakaldirok himoya

Ishchi himoya- me’yoriy holatda kuchlanish ta’sirida bulmagan kismlarning hizmatchilarni himoya kilish maqsadida erga ulash. SHu turmushda transformatorlarning EUY, generatorlarning befarq nuktasini erga ulash ham kiradi.bu ishchi himoya, elektr uskunada, shu jumladan tehnologik dastgohlarning, masalan tokarli stanogi, tikuv yigiruv stanok, hullas barcha elektr uskuna, asbob, apparatlarning korpusi erga ulanishi kerak, qisqa tutashuv tokiga karshi.

Faraz kilamiz 3 fazali asinhron motor, 3 fazali elektr tarmoqda ulangan va erga ulagichi yuk.(19-rasm)

Bu faza motorning korpusi bilan tasodifan qisqa tutatilganda, hizmatchining kuli-oyogi orkali tok utadi, bu holatni almashtirish sxemasi quyidagicha. (rasm19 «b»)

Odam (hizmatchi) ning oyok-kul kuchlanishi faza kuchlanishiga teng bo`lib, uning badanidan utadigan tok KT tokiga barobar.



Bu formulada:

I₀ – odam badanidan utadigan tok.

R₀ – odamning karshiligi.

I_kt – qisqa tutashuv toki.

Endi faraz kilamizki asinhron motorning korpusi erga ishonchli ulangan. (rasm-20)

Bu holda almashinish sxemasi rasm-20 «b» dagidek bo`ladi

R

asm-20

Odamdan utadigan tok ENA fanidan ma’lum formula asosida, quyidagicha yoziladi:

R_eu

I₀=I_kt---------

R_eu+R₀

Bu formula shuni ko`rsatadiki odamdan utadigan tok , erga R<sub>eu</sub> ulagichning karshiligiga tugri propotsional va karshiliklarning yigindisiga teskari propotsional. YA’ni boshqacha qilib aytganda R<sub>eu</sub> kancha katta bulsa odamning badanidan utadigan tok shuncha katta bo`ladi. SHuning uchun PUE-bu karshilikning kattaligi R_eu≤4om dan katta bo`lmasligini talab qiladi. Har yili,har bir korhona muassasasi, umuman elektr uskunalariningkarshililigini tekshiradi va tekshirish natijasi asosida akt tuzilib, tekshirish hukukiga ega korhona tomonidan imzolanadi.agar shu korhona, muassasasida biror bahtsiz hodisa ruy bersa, avval anashu hujjat talab qilinadi. Bu tekshirishni profilaktika, ya’ni bahtsiz hodisa oldini olish tekshiriladi.

Bizga ma’lumki past kuchlanishli elektr tarmoqlari (0,4kV) 4 simli -3 faza va birta simli-0. nol simi bevosita transformatorlarning befarq nuktasi bilan boglangan bo`lib, erga ham ulangan. Agar asinhron matorning korpusi, nol simi Bilan boglansa odamdan utadigan tok yana kamayadi va rele himoyasi tizilmalarining ishlashi yahshilanadi.

Himoya erga ulash tizilmalari –elektr stantsiya va podstantsiya larning hizmatini bajaruvchilarning havsizligi uchun kullaniladi. Transformator, apparatlar va hokazolar ya’ni KT rejimida kuchlanish paydo bo`lishi ehtimoli bor,metal kismlar erga ulanadi, shu jumladan TT va KT – larning ikkilamchi chulg`amlarining erga ulash shunga kiradi.

Momokaldirok erdan himoya.

Elektr uzatish yulining troslari va sterjinsimon yoyni podstantsiyaning asbob-uskunalaridan burab yuboruvchi erga ulagichlar bu turkumga mansubdir. Baland binolarda ham shunaka yoyni burab yuborgich kullaniladi.

Elektr stantsiya va podstantsiyalarni turli turkumidagi Rele himoyasi (R.H.) va Avtomatika (A) tizimlari kullaniladi. Bu tizimlariga quyidagilar kiradi: elektr o`lchash tizimi,nazorat tizimi, signalizatsiya va boshqarish tizimi. Bu tizimlar u yoki bu saviyada avtomatlashtirilgan bo`lib, ahbarot – boshqarish kompeleksini tashkil kilada. Bu kompleks uz ehtiyoj manbaalarini elektr ta’minlab stantsiya va podstantsiyalarning ikkilamchi zanjirlarini boshqarish sxemasi alohtda pnemonik sxemaga ko`rsatiladi. Rele himoyasi va boshqarish priborlari va barcha vositalari alohida shkavlvriga joylartiradi. Uzaro bog`liq boshqarish sistemalarining struktur sxemasi rasm 14 da ko`rsatilgan.

U – o`lchashlar, N – nazorat ko`rsatgichlari, S – signalizatsiya,

Yuqori chastotali aloqa va boshqa vositalar orkali olinadi.

- dispetcher operator. B-boshqarish-alohida tizimlar yoki hizmatchilar orkali amalga oshiriladi.

O`lchash va nazorat tizimi elektr stantsiyalarining elektr qismi yoki potstantsiya’ning asosiy uskunalarning ishlash rejimi kattaliklari masalan, generatorning aylanish tezligi, uygotish toki, chastotasi va hokazolar dispetcher – operatorga habar qilib turiladi.

Nazorat signali ( habar) ikki turga bo`linadi. Uzlukli va uzluksiz. Masalan, o`chirgichning faqat ikki holatini nazorat kilinishi kifoya, lekin turbinaning bir qator parametrlari uzluksiz nazorat kilinishi kerak ( bugni bosimi, harorati va h.k)

Elektr stantsiya va podstnantsiyalarda bevosita ulchanadi.

A) elektro tehnik kattaliklar tok, kuchlanish, chastota, quvvat va elektr energiya.

B) Mehaniqaviy, himmikaviy, tehnologik va kattaliklar: tebranish, bosim, harorat, muhitning masalan Bug, suv, kimyoviy tarkib va zichligi va h.k.

Elektr stantsiya va podstantsiyaarda nazoratqilinadi:

A) Kommutatsion apparatlarning holati.

B) Izolyatsiya’ning yakkalantirishi holati.j

V) Turbina,kotelva gengeratorning ishlab-chiqaradigan elektr energiyasi.

G) Navbatchi hizmatchilarning buyruklarini tugri bajarilishi.

Signalizatsiya ahborot sistemasi,ya’ni ahborot ta’minlash sistemasi u yoki bu vositalar orkali quyidagi kattaliklarni navbatchi hizmatchilarga va dispetcher punkttini ogoh qiladi.

A) Elektr uskunalarning me’yoriy rejimining buzilishi.

B) Elektr uskunalarning utakuchlantirish rejimi.

V) Operativ tok zanjirlariningt me’yoriy ishlashining nazorati.

G) Kommutatsion apparatlarning holati (uchirilgan, kushilgan)

D) Kommutatsion apparatlarning qutbollarning uchirishi yoki kushishga tayyorligi.

Kommutatsion apparatlar, hususan o`chirgichlarning boshqarish, uzokdan boshqarish katta ahamiyatga ega shuning uchun uzokdan turib boshqarish tizimlariga qo`yiladigan talablarni kurib chiqamiz:

1. 
   Boshqarish zanjiri, dispetcher punktti va o`chirgichning uzidan boshqarish imkoniyati bo`lishi kerak.
   
2. 
   Dispetcher punktti va tizimlash qurilmasini uzida o`chirgichning holatini ko`rsatuvchi ogohlantiruvchi signalizitsiya bo`lishi shart.
   
3. 
   Boshqarish zanjiri nazorat signaltzitsiya bo`lishi kerak.
   
4. 
   Boshqarish impul’si bajaruvchi elementdan ya’ni o`chirgichning yuritmasidan buyruk olingandan keyin bajarilishi kerak.
   
5. 
   Boshqarish sxemasi o`chirgichning rele himoyasi va avtomatika vositalari orkali va dastaki uchirish va kushish imkoniyati bo`lishi kerak.
   

O`chirgichlarni boshqarish sxemasini loyilashtirishda mana shu talablar nazarga olinishi kerak

Kuchlanish 110 V va undan yuqori podstantsiyalarda albatta yuqori chastotali aloqa tizimi bo`ladi . Bu aloqa podstantsiyani butun elekr sistema barcha pogonali dispetcher hizmati bilan boglaydi . Yuqori chastotali aloqa telefon, avariynaya signalizatsiya va bevosita o`chirgichni boshqarish imkoniyati bor . Har 15 minutda YU.CH-aloqani uzi me’yoriy ishlashi tugrisida nazorat signal yuboriladi. Podstantsiyada YU.CH-aloqa asboblaridan faqat, yuqori tuskich urnatiladi. Boshqa apparatura alohida honalarda urnatiladi va YU.CH-aloqa hizmati bulimi tomonidan ishlashi ta’minlanadi.