O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

Nazorat savollar.

1. Podstantsiyaning yuqori kuchlanish tomonida o`chirgichsiz sxemaning ishlash tahlili.

2. Ayirgich va erga ulagichning bog`liq ishlashi.

Tayanch iboralar:

Elektr podstantsiyalar, TIK,ayirgich, erga ulagich,AKU.

Ma’ruza №10

Taqsimlash qurilmalarining tuzilishi va podstantsiyalarning o`z ehtiyoj iste’moli.

Reja:

1. 
   Taqsimlash qurilmalarining ikkilamchi kuchlanish sxemalari.
   
2. 
   Taqsimlash qurilmalarining tuzilishi.
   
3. 
   Podstantsiyalarning uz ehtiyoj iste’moli.
   

Taqsimlash qurilmasi- bu elektr energiyasini ta’minlash asbop-uskunalarining majmuasi. Bu qurilma podstantsiyaning ikkilamchi kuchlanish tomonida bo`ladi. Umuman podstantsiya yuqori kuchlanishli tomoni va post kuchlanishli taqsimlash qurilmasidan iborat. (rasm-16)

Taqsimlash qurilmasi (TK) podstantsiyadan alohida, 1-5km narida masalan, sanoat korhonasi teritoriyasida joylashtirish mumkin. Bu kurinishli TK bizlar «elektr taminlash asoslari» fanida batafsil kurib chiqamiz.

Elektr tarmoqlarida 35-kV TK yakka yigma shinalari ikki seksiyaga bo`lingan va meyyoriy hollatda ayirilgan o`chirgich orkali uzaro boglangan sxema kullaniladi. (rasm-17)

Har bir shinalar sektsiyasi o`zgarish KU-1 va KU-2 o`chirgich urnatiladi. Bu o`chirgich butun podstantsiya yuklamasiga hisoblanadi, chunki 1-ta transformator ishdan chiqarilsa 2-si 40% uta yuklanma hisobga olgan holda podstantsiyaning butun yuklanmasi kirish o`chirgichi orkali ta’minlanadi. Har ikala shinalar seksiyasi uzaro seksiyalar aro (SU) o`chirgich orkali boglanadi.

Me’yoriy holatda bu o`chirgich uchirilgan, uning boshqa meyoriy holatda kushilgan o`chirgichlardan ayirish joyi sxemalarda shtirihlab ko`rsatilgan. Faraz kilaylik ikki, transformatorlarning biri masalan, T1, ta’mirga chiqarilganda, KU-1uchiriladi seksiya o`chirgichi SU kushiladi va birinchi shinalar seksiyasini iste’molchilari II-SHS-dan elektr Bilan ta’minlanadi, transformatorning 40% yuklantirilishi mumkinligini hisobga olgan holda. Agar щinalar ulangan iste’molchilar soni 7-dan kup bulsa va birinchi kategoriyali bulsa, ikki eigma seksiyali aylanma shinali sxema kuriladi. Bu sxemada har bir transformator ikki yigma shinalar seksiyasiga ulanadi (rasm-18). Bu chora albatta KTning ishlash i

shonchliligini oshiradi.

Rasm-16, 17, 18

Bu sxemadagi transformatorning ikkilamchi chulg`ami ikki bir hil 10kV-li chulg`amlarga bo`lingan. Bu chora KT toklarini kamaytirish maqsadida kilinsa ham 4-ta shinalar sistemasi yaratishga kulaylik yaratadi. Har bir iste’molchi ikki shinadan elektr taminlanishi tufayli elektr taminlanishi ishonchli-ligi oshadi. Aynan anashu sxema «Buxoroteks» A.J..-ti «HBK» podstanyiyasida kullanadi. «Buxoroteks» AJ-ti teritoriyasida bu podstantsiyani 700 metr narisida, markaziy taqsimlash qurilmasi (TSRP) joylangan bo`lib bu podstantsiya «Buxoro elektr tarmoqlari» ma’muriy karomogida bo`lib, markaziy taqsimlash qurilmasi bevosita «Buxoroteks» AJ ma’muriy karamida. Iste’mol kilingan elektr energiya «HBK» podstantsiyasida hisobga olinadi MTK-da esa faqat nazorat hisoblari olib boriladi.

Buxoro neftni qayta ishlash zavodida (BNPH) ham aylanma shinalar seksiyali qurilma kullanilgan. Bu podsiantsiya 3-ta EUY Bilan elektr ta’minlanadi. Bu EUY quyidagilar: Buxoro-Karaulbozor, Karakul -araulbozor, va Kukdumalok-Nursulbozor. BNZ-da yuqori kategoriyali iste’molchi bo`lganligi tufayli uni elektr ta’minlanilishi uta ishonchli qilib bajarilgan. Bu uchta EUY-dan alohida dizeli elektr stantsiya doim ishlashga tayyor holda turishi ta’minlangan.

Taqsimlash qurilmasi- bu elektrt energiyasini kabul kilish va taqsimlash uchun hizmat kiluvchi,komuttatsion elektr apparatlar, shinalar va yordamchi qurilmalarga ega bo`lgan majmuasidir.

Taksiimlash qurilmalari asosan ikki turda kuriladi. 6,10,35 kv-li T.K. chekka shimolda yopik ,bino ostida kuriladi. Markaziy osiyo sharoitida T.K. faqat ochiq havoda kuriladi.

T.K. uskunalari asbob-uskunalarini joylashtirish tartibi quyidagi talablarga javob berishi kerak

A) T.K. hizmat kilish kulay va havfsiz bo`lishi kerak

B) YAkkalangan tok utkazuvchi kismlariga tasodifan tegilmaslik uchun, ular alohida kameraga joylashishi lozim yoki panjara tusib ichimda bo`lishi kerak.

V) SHahar joylarida tansformator podstantsiyalar yopik bino yoki kamerada kuriladi. Tansformator, yuqori kuchlanishli apratura, pas kuchlanishli T.K. alohida honalarda (kameralarda) joylanadi.

G) Barcha yonginga karshi havfsizlikni ta’minlovchi chora-tadbirlar rioya kilinishi kerak.

Hozirgi vaqtda 6,10, kv-li TP , yigilgan kurinishda ishlab – chiqariladi (YTP) yoki rus tilida komplektida tansformatorskaya

Podstantsiya (KTP). YTP-da tansformator,yuqori kuchlanishli kommutatsion apparatlar (ajratgich yoki yuklanma o`chirgich), pas kuchlanish apparaturasi elektr ulash va nazorat asboblari shinalar va hokazolar zavodda yigiladi va temirdan yasalgan kameralarda joylashtirilgan holda ishlab chiqariladi. YUkurida ko`rsatilgan YTP –ning jimhozlari, har hil tipli bo`ladi,harbir zavod, masalan

CHirchik transformatorlar zovodi, har hil tipli transformator,

kommutatsion apparatlar, TT va KT –dan yigadi.

Spravochniklarda YTP(KTP)-larning parametrlari ko`rsatiladi.

Har bir yirik podstantsiyaning uzi elektr energiyasini iste’mol qiladi. Bu iste’mol podstantsiyaning uz ehtiej iste’moli deyiladi. Uz ehtiej o`chirgichlarning yuritmalari uchun; rele himoyasi va avtomatika tuzilmalarining elektr bilan ta’minlash uchun signalizatsiya va elektr chiroklarning iste’moli uchun kerak. Uz ejtiejini kondirish uchun podstantsiyada alohida transformator urnatiladi. Agar past kuchlanishli shinalar tarmoqdan ajratilsa , uz ehtiej tranformatori tarmoqka ulangan holda bo`ladi .

Yirik podstantsiyalarda albatta operativ tok manbaalari bo`lishi shart. Operativ (tezkor amal) toki rele himoyasi, avtomatlarini va telemehaniqa tuzilmalari, yuqori chastotali aloqa , chmkastlanish signalizatsiyasi va hokazo uchun kerak. Ayrim hollarda operativ tok manbai alohtda ma’suliyatli mehanizmlar va chikastlanish chiroklar uchun ham ishlatiladi . SHuning uchun uz ehtiyoj manbalari yuqori ishonchli bo`lishi shart. Eng ishonchli manba – bu akkumulyatorlar. Ular tashki faktorlardan holi va qisqa vaqt ichida katta toklarga chidamli , demak katta yuklamani, masalan, o`chirgichlarning elektr yuritmasini ishlatish kuchiga ega.

Podstantsiyalarda ham kurgoshin-kislatali, ham jemenonikelevo-shelochnыy akkumlyator kullanadi Feni- shelochnik akkumulyatori 2-marta arzon, hizmat vaqti kuprok K.T. tokiga chidamlirok. Yirik elektr podstantsiyalarda akkumulyator batareyalarining I=110-220 v, kichiklarida I=24-48 v o`zgaruvchan operativ tok manbai sifatida UET yoki tok yoki kuchlanish ulash transformotorlari . Kupincha TT-lar ayirgichlarning toksiz vaqtda ayirish uchun yoki o`chirgichlarning yuritmasini ishlatish uchun kullaniladi.

U

ch-o`chirgich K<sub>o</sub>-o`chirgich yuritmasining uchirish chulg`ami Rt-tok relesi Tt – toki transformatori tokning mikdori ma’lum kattalikka barobar bo`lganida,

misol uchun K.T. toki, RT uz qutblarini ayiradi, K_o – dan katta tok utadi va o`chirgich yoki ayirgich ayiradi.

A


gar o`chirgichning britmasi katta tokga muljallangan bulsa, bu yuritmalarning chulg`ami kondensatordan elektr ta’minlanadi. Bu erda kondesatorda jamgarilgan elektr-energiyasidan foydalaniladi. Quyidagi sxemada tugrilagich kondesatorni zaryadlantiradi va uzi UET – dan elektr ta’minlanadi. TT-bu erda faqat tok relesini K.T. vaqtida ishlatadi.