O’zbеkiston Rеspublikasi Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi


Download 4.51 Kb.
Pdf ko'rish
bet19/28
Sana30.09.2017
Hajmi4.51 Kb.
#16830
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   28

  
 
 
 
 
 
 
 
 
(10.4) 
 
To‘la bosim quyidagi formuladan topiladi: 
 




х
f
b
bh
3
/
/3
2
 
Q
2







  
 
 
 
 
 
  
(10.5) 
 
1p.m ga to‘g‘ri keladigan bosim 
 


k
f
b
q
3
/
Q/b



   
 
 
 
 
 
 
(10.6) 
Jins  mustahkamlik  koeffitsiyenti  M.M.  Prodotyakonov  ma’lumotlari  bo‘yicha  qabul 
qilinadi. Ikkinchi sxema (10.2-rasm, b) nisbatan yumshoq gruntlar uchun keltirilgan bo‘lib, unda 
yon tomondan ta’sir kiluvchi kuchlarni hisobga olish lozim. Bunda yon tomondan ta’sir qiluvchi 
kuchni  topishda  ishqalanish  burchagi  o‘rniga  surilish  burchagini  qabul  qilish 
k
k
arctgf


 
tavsiya  etiladi. 
k
arctgf
 
o‘pirilish  prizmasi  gorizontga  nisbatan 
2
/
45
0
k


  burchagini  tashkil 
qiladi.  Arkaga  tushadigan  vaqtinchalik  og‘irlik 
AOB
  va 
B
O
A



  orasida  joylashgan  jinsning 
og‘irligiga tengdir.  
B
O
A



 arkaning kengligi quyidagi ifodadan topiladi: 

213 
 
 
  
 


2
/
45
2
0
0
0
к
tg
h
b
b




   
 
 
(10.7) 
 
Arkalar orasidagi jinslarning og‘irligi quyidagi ifodadan topiladi: 
 





























2
45
2
45
3
4
3
3
3
Q
0
0
0
0
2
2
0
2
2
0
0
к
к
к
k
k
k
tg
h
b
tg
h
f
b
b
f
f
b
f
b






 (10.8) 
O‘pirilish prizmalar 
AA
 va 
BB
 ga to‘g‘ri keladigan solishtirma og‘irlik: 
 























2
45
3
2
2
45
2
Q
0
0
0
0
0
0
к
k
k
tg
h
b
f
tg
h
q



 (10.9) 
Tunnel devoriga ta’sir qiluvchi kuch quyidagi ifodadan topiladi. 
 











2
45
2
2
1
0
2
0
0
0


tg
h
q
h
Е
 (10.10) 
 prof.   M.M.Protodyakonov  uslubi  bilan  hisoblangan  bosim  qiymati  haqiqiy  bosim 
qiymatidan  ancha  farq  qiladi.  Bu  uslubdan  taxminiy  hisoblashlarda  foydalanish  mumkin. 
Tunellarning  texnik  loyihalari  tuzilayotganida  tog‘  bosimining  haqiqiy  qiymati  amalda,  tunnel 
qurilayotgan  yerda,  tajriba  asosida  aniqlanadi.  Odatda,  tunnel  trassasida  qisqa  tunnel  qurib 
ma’lum asboblar yordami bilan tog‘ bosimi o‘lchab topiladi.  
 
3.Bosimsiz tunnellar. 
 
Agar  tunnel  ko‘ndalang  kesimi  suvga  to‘lib  oqsa  u  bosimli,  to‘lmasdan  oqsa  bosimsiz 
deyiladi. Bosimsiz tunellarda suvning chuqurligi tunnel balandligining 0,85 qismidan ortmasligi 
shart. Tunneldagi suv sathi bilan uning tepasi orasidagi masofa 0,4 m dan kam bo‘lmaslgi kerak. 
Tunnelda  bajariladigan  ish sharoitlari tunnel  balandligining 1,8  m va kengligining 1,5 dan kam 
bo‘lmasligini  talab  qiladi.  Irrigatsiya  va  boshqa  suv  o‘tkazuvchi  tunnellarda  suvning  tezligi 
1,5…2,5  m/s,  boshqa  vazifalarni  bajaruvchi  –  suv  tashlovchi,  qurilish  tunnellarda  esa  40  m/s 
gacha qabul qilinadi. 
Bosimsiz  tunnel  ko‘ndalang  kesimlari  10.3-rasmda  ko‘rsatilgan.  To‘g‘ri  burchakli 
gumbazli  tunnellar  mustahkam  qoyatosh  jinslarda  qurilib,  uning  o‘lchamlari  uncha  katta 
bo‘lmaydi. Ularning ichki qoplamasiga tog‘ bosimi katta ta’sir qilmaydi (10.3a-rasm). 
 
10.3-rasm.  Bosimsiz  tunnel  ko‘ndalang  kesimlari:  a–to‘g‘ri  burchakli  gumbazli;  b–
to‘g‘ri burchakli radial gumbazli; d–pastki tomonga kengayadigan; e–doiraviy. 
 
To‘g‘ri  burchakli  radial  gumbazli  tunnellarga  uncha  katta  bo‘lmagan  tog‘  bosimi  ta’sir 
qiladi,  ichki  qoplamaga  esa  yon  tomondan  tog‘  bosimi  ta’sir  qilmaydi  (10.3b-rasm).  Pastki 
tomonga  kengayadigan  tunnellar  ichki  qoplamasiga  katta  tog‘  bosimi  va  yon  tomondan  uncha 
katta  bo‘lmagan  tog‘  bosimi  ta’sir  qiladi  (10.3d-rasm).  Doiraviy  tunnellarda  yer  osti  suvlari 
bosimi kam ta’sir qiladi (10.3e-rasm). 

214 
 
Tunnellar  ichki  tomondan  mustahkamlanishi  zarur.  Faqat  tunnel  barqaror  va  suv 
o‘tkazmaydigan jinslardan o‘tgan vaqtlardagina, u ichki tomondan mustahkamlanmaydi. Odatda, 
ichki  qoplama  tosh,  beton  va  temir-betondan  qilinadi.  Undagi  suvning  bosimi,  grunt tarkibi  va 
mavjud ish qurollariga qarab tunnelning ichi yuqorida aytilgan qurilish materiallarining biri bilan 
qoplanadi.  Yer  osti  suvlari  agressiv  bo‘lsa,  tunnel  tosh  bilan  qoplanmaydi.  Tunnelning  ichki 
devorlari  tosh  bilan  qoplanganida  qoplama  usti  sement  bilan  suvaladi.  O‘rtacha 
mustahkamlikdagi  gruntlardan  o‘tgan  tunnelning  ichki  devorlari  beton  bilan  mustahkamlanadi. 
Bunday  vaqtlarda  qo‘shimcha  ravishda  betonda  maxsus  qurilgan  teshiklar  orqali,  beton  bilan 
tog‘ jinsni yaxshi birlashtirish maqsadida sement eritmasi inyeksiya qilinadi, beton ustidan yana 
yuqori sifatli  sement bilan suvaladi. Tunnelning  ichki qismlari  ishlanayotgan vaqtda undan suv 
o‘tib  ketmasligiga  alohida  ahamiyat  berish  zarur.  Tunnelning  suv  o‘tkazmaslik  qobiliyatini 
oshirish uchun u maxsus tarkibdagi qorishmalar bilan torkret qilib suvalanadi. 
 
4.Bosimli tunnellar 
 
Bosimli  tunnellar,  asosan,  doiraviy  ko‘ndalang  kesimli  qilib  loyihalanadi.  Tog‘ 
jinslarining  mustahkamligiga  ko‘ra  bosimli  tunnellar  mustahkamlovchi  (yuk  tushmaydigan)  va 
yuk  ko‘taruvchi  qoplamalarga  bo‘linadi.  Bosimli  tunnel  ko‘ndalang  kesimining  perimetri 
bo‘ylab  mustahkamlovchi  qoplama  xuddi  bosimsiz  tunnellardagidek  bajariladi.  Yuk 
ko‘tarmaydigan qoplamalar qalinligi  hisoblar qilinmasdan qabul qilinadi. Bu qoplamalar uchun 
beton,  sepilgan  beton,  torkret  materiallar  ishlatiladi.  Bosimli  tunnellar  yuk  ko‘taruvchi 
qoplamalari bir qatlamli, ikki qatlamli, ba’zi bir hollarda uch qatlamli qabul qilinadi. Bir qatlamli 
yuk  ko‘taruvchi  qoplamalar  uchun  beton,  sepilgan  beton,  temir-beton  va  torkret  materiallari 
ishlatiladi.  Bir  qatlamli  monolit  betonli  qoplamalar  (10.4a-rasm)  suv  ichki  bosimi  60  m  gacha, 
tog‘ jinslaridagi bosimi uncha katta bo‘lmaganda qo‘llaniladi. 
 
 
10.4-rasm.  Bosimli  tunnellar  ichki  qoplamalari:  a–bir  qatlamli;  b–ikki  qatlamli;  d–
oldindan  kuchaytirilgan  yig‘ma  blokli;  e–oldindan  kuchaytirilgan  monolit  qoplama;  f–oldindan 
kuchaytirilgan zavodda tayyorlangan  halqali zveno; 1–yuk ko‘tarmaydigan qatlam; 2–qorishma 
yuboriladigan  doiraviy  tirqish;  3–yig‘ma  ichki  qoplama;  4–monolit  ichki  qoplama;  5–oldindan 
kuchaytirilgan armatura zvenosi. 
 
Ichki qoplama qalinligi hisoblar asosida qabul qilinadi. Bir qatlamli monolit temir-beton 
ichki qoplamalar katta tog‘ bosimli yumshoq 
gruntlarda va ichki suv bosimi 30 m dan katta bo‘lganda ishlatiladi. Bunday qoplamalar 
qalinligi  beton  qoplamalarga  nisbatan  kam.  Ularning  qalinligi  betonning  cho‘zilishini  hisobga 
olgan  holda  hisoblar  asosida  qabul  qilinadi.  Beton  va  temir-beton  qoplamalari  suv 

215 
 
o‘tkazmasligini  oshirish  maqsadida  ularning  ichki  yuzasiga  metall  to‘r  o‘rnatilib  torkret  bilan 
suvaladi.  Yig‘ma  bir  qatlamli  qoplamalar  tayyor  alohida  elementlardan  bajariladi.  Yig‘ma 
elementlar beton, temir-beton va ba’zi bir hollarda metalldan tayyorlanadi. 
Yuk ko‘taruvchi ikki qatlamli qoplamalar suv bosimi yuqori bo‘lganda qo‘llaniladi. Ular 
bir-biriga  birlashgan  ikki  tashqi  va  ichki  halqalardan  tashkil  topadi  (10.4b-rasm).  Tashqi  halqa 
qurilish  davrida  tashqi  bosimni  tog‘  bosimini  o‘ziga  qabul  qiladi.  U  monolit  betondan  barpo 
etiladi.  Tashqi  halqaga  bir  tomonlama  tog‘  bosimi  ta’sir  qilsa  va  ichki  suv  bosimi  100  m  dan 
ortiq  bo‘lsa,  uni  monolit  temir-betondan  tayyorlanadi,  ichki  halqa  temir-betondan  bajariladi. 
Tunnellar yumshoq jinslardan o‘tganda va ichki bosim 100 m dan ortiq bo‘lganda, ichki qoplama 
po‘lat list bilan qoplanadi.  
Bosimli tunnellar ichki bosimi 50 m dan ortiq bo‘lsa, oldindan kuchaytirilgan qoplamalar 
ishlatiladi,  bunda  materiallar  tejaladi  va  ishlash  muddati  qisqaradi.  Bosimli  tunellar  oldindan 
kuchaytirilgan qoplamalarini barpo etish uchta usul bilan olib boriladi: 
Birinchi  usulda  qoplamalarni  oldindan  siqish  qalinligi  3…5  sm  li  doiraviy  tirqishdan 
katta  bosim  ostida  qorishma  yuboriladi.  Bu  usul  yig‘ma  va  monolit  qoplamalarda  qo‘llaniladi 
(10.4d,e-rasm). 
Ikkinchi  usul  qoplamalarni  mexanik  siqishga  asoslangan.  Siquvchi  kuchlanishlar  po‘lat 
armaturaning cho‘zilishiga olib keladi. 
Halqasimon  zvenoli  ko‘rinishdagi  oldindan  kuchaytirilgan  qoplama 
zavodda 
tayyorlanadi. So‘ngra transport vositalariga yuklanib qurilish joyiga olib kelinadi va o‘rnatiladi. 
Qoplamani armaturalash sxemasi 10.4f-rasmda ko‘rsatilgan. 
Uchinchi  usulda  oldindan  kuchaytirilgan  qoplamalar  hosil  qilishda  bandaj  (kamar) 
qo‘llaniladi.  U  beton  halqaning  tashqi  sirtida  joylashtiriladi.  Bandajni  chuzish  tunnelda  beton 
qoplama  o‘rnatilgandan  keyin  bajariladi.  Bandajlarni  cho‘zish  uchun  domkratlar  ishlatiladi. 
Bandaj qoplamalari katta diametrli tunnellarda ishlatish maqsadga muvofiqdir. 
Qoplamalarni  monolit  holga  keltirish  uchun  undagi  bo‘shliqlarga  va  tirqishlarga  katta 
bosim ostida sement eritmasi yuboriladi. Sement eritmasi qoplamaga qurilish davrida qoldirilgan 
quduqlar va quvurlar orqali yuboriladi.  
Portallar. Tunnel ichidagi pardozlash qatlami uning oxiriga kelib portalga aylanib ketadi. 
Portallarning vazifasi suvning asta-sekin tunnelga kirib kelishi va undan chiqib, pastki byefdagi 
kanal bilan tutashishni ta’minlashdan iboratdir. Portal devori tog‘ jinslari tayanib turadigan devor 
vazifasini  ham  bajaradi.  Portal  devori  faqatgina  yon  tomonidan  ta’sir  qiladigan  tog‘  bosimiga 
qarshilik qilibgina qolmay, ba’zan u tunnel o‘qi bo‘ylab yo‘nalgan tog‘ bosimiga ham qarshilik 
ko‘rsatishi kerak. Buning uchun portal devori shu kuchning ta’siriga ham hisob qilinishi zarur. 
Portal  devori  kanalga  maxsus  sho‘ng‘uvchi  devor  bilan  tutashadi.  Portallarning  vazifasi 
suvning  asta-sekin  tunnelga  kirib  kelishi  va  undan  chiqib,  pastki  byefdagi  suv  eltuvchi  bilan 
tutashini  ta’minlashdan,  ortiqcha  energiyani  so‘ndirishdan  iborat.  Portal  devori  tog‘  jinslari 
tayanib  turadigan  devor  vazifasini  ham  bajaradi.  Portal,  odatda,  portal  devori,  tutashtiruvchi 
devor va pastki plitadan tashkil topadi. Portal devori suv eltuvchiga tutashtiruvchi (sho‘ng‘uvchi) 
devor  bilan  birlashtiriladi.  Ana  shu  uchastkaning  pastki  tomoniga  o‘rnatiladigan  so‘ndirgichlar 
yordamida tunneldan katta tezlik bilan oqib chiqqan suv energiyasi so‘ndiriladi. 
Ba’zi  hollarda,  tunnelga  keladigan  suv  sarfini  boshqarish  maqsadida  uning  kirish 
portalida  zatvorlar  o‘rnatiladi.  Tunnelning  ko‘ndalang  kesim  yuzalarining  o‘lchamlari  va 
ularning shakli, gidravlik hisoblash yo‘li bilan aniqlanadi. 
 
5. Bosimsiz tunnellar qoplamasini statik hisoblari 
 
Tunnel  shakli  va  ko‘ndalang  kesimi  texnik-iqtisodiy  hamda  gidravlik  hisoblar  asosida 
tayinlanadi.  Tunnel  kesimi  gidravlik  hisobi  oqimni  ochiq  o‘zanlardagi  kabi  bajariladi:  zaruriy 
holat (energetik tunel)larda nobarqaror harakat ham hisobga olinadi.  
 

216 
 
 
10.5-rasm. Bosimsiz tunnelning qoplamasini hisobiy sxemasi. 
 
Tunnel  qoplamasi  o‘lchamlarini  aniqlash  uchun  statik  hisoblar  bajariladi.  Qoplamaga 
ta’sir etuvchi asosiy kuchlarga quyidagilar kiradi: 
1) tog‘ bosimi; 
2)  qoplamaning  o‘z  og‘irligi  uning  qalinligi 
  bo‘yicha  aniqlanadi,  ushbu  qalinlik  esa 
oldindan  belgilanadi  yoki  mavjud  tunellardagi  singari  qabul  qilinadi,  yoki  10.4-rasmda 
keltirilgan grafik bo‘yicha topiladi; 
3) oldindan kuchaytirilishdan tushadigan yuklama; 
4) grunt suvlari bosimi; 
5) tunnel ichidagi suv bosimi. 
Birinchi uchta yuklamalar doimiy, to‘rtinchi va beshinchisi esa vaqtinchalik uzoq davom 
etadiganga  tegishli.  Uzoq  davom  etmaydigan  yuklamalaraga  suv  oqimining  pulsatsiyasi, 
gidravlik  zarbadan  hosil  bo‘ladigan  tunneldagi  ichki  bosim,  qorishmaning  bosimi,  betonda 
harorat ta’sirida kuchayish natijasida hosil bo‘ladigan kuchlar va boshqalar kiradi. 
1.Ba’zi  bir  hisobiy  sxemalar.  Agar  qoya  jinslarda  yon  tomondagi  bosim  va  (
4

кр
f

mavjud  bo‘lmasa  va  yon  devorlar  hamda  tubda  faqat tekislovchi  qoplama  (10.6a-rasm)  ko‘zda 
tutilgan  bo‘lsa,  qoplamaning  hisobi  tik  holatdagi  tog‘  bosimi  va  grunt  suvlari  bosimiga 
keltiriladi.  Keltirilgan  shartlar uchun, biroq doimiy qalinlikdagi (10.6b-rasm) uzluksiz qoplama 
mavjud  holatlarda, uning hisobi  bo‘laklangan sxema  bo‘yicha bajarilishi  mumkin: tik  holatdagi 
tog‘  bosimiga  hisob  qilinadigan  va  rasmda  shtrixlangan  A–A  «ishchi  gumbaz»  ajratib  olinadi, 
devorlar esa alohida o‘zining yuklamasiga va gumbazlar bosimiga hisob qilinadi.  
Ishchi  gumbazni  ajratish  uslubi  kuzatilgan  gumbaz  buzilishlari  sxemasiga  asoslangan 
bo‘lib  (10.6d-rasm),  bunda  gumbaz  boshlanish  qismida  pastga  egiladi,  oxirgi  tayanch  qismida 
esa  jinsning  yo‘nalishi  bo‘yicha  bo‘ladi.  Yarim  aylana  shaklidagi  gumbaz  qoplamalarda  ishchi 
gumbaz gorizontga 300 burchak ostida o‘tkazilgan radial kesimlar bilan chegaralanadi. 
 

217 
 
 
 
10.6-rasm. Bosimsiz tunnelning qoplamasi hisobi sxemasi 
 
Agar qoplamaga, shuningdek,  yonlama tog‘ bosimi  ham ta’sir qilsa, uning  hisobi  xuddi 
yopiq konturini singari yanada aniqroq olib boriladi. 
Qoplamaning  hisobiy  sxemada  tog‘  jinslari  tomonga  siljiydigan  konturi  qismida  tog‘ 
jinslari elastikligi hisobga olinadi, kuchsiz, nobarqaror tog‘ jisnlarida elastiklik bo‘lmaydi. 
2.Gumbaz  qoplamasini  tayanch  qismida  bikr  o‘rnatish  hisobi  asoslari.  Hisobiy  sxema 
doimiy e – qalinlikdagi yuklantirilgan simmetrik ravishda aylana shaklidagi gumbaz ko‘rinishida 
bo‘ladi  va  arka  halqasini  hisobiy  sxemasidan  yuklamaning  umumiy  turdagi  xarakteri  (tavsifi) 
bilan  farqlanadi.  Bu  yerda  yuklama  tik  yuklama  –  tekis  taqsimlangan  tog‘  bosimi  q; 
tayanchlarning elastikligi jinsning elastiklik koeffitsiyenti k orqali hisobga olinadi.  
Doimiy  e  –  qalinlikdagi  va  doimiy  J  inersiya  momentiga  ega  simmetrik  qoplamani 
aylanasiga  qarab  chiqilganda,  ko‘chirish  uslubidan  foydalanib  hisobiy  momentlar  va  normal 
kuchlarning ifodasini umumiy holda quyidagicha yozish mumkin:  
0
0,173
k
e
M
r H


е
М

;
k
N 
е
Н
 
(10.1) 
gorizontga nisbatan 300 burchak ostida egilgan uchun, 
2
0
0
0,327
0,375
n
e
e
M
r H
qr



М

0
0,5
0,75
n
e
N
H
qr


 
(10.12) 
bunda:


2
0
1
,
e
M
qr f m n

;


0
2
,
e
H
qr f
m n

;
0
/
m
kr E

;


2
0
/
n
e r

;  
bunda  r
0
  –  gumbaz  radius;  e  –  gumbaz  (qoplama)  qalinligi;  k  –  tog‘  jinsning  bikrlik  qaytarish 
koeffitsiyenti; E – elastiklik moduli; q – tik 
 
10.7-rasm. Bosimli tunnel qoplamasi qalinligini dastlabki aniqlash grafigi. 

218 
 
 
yuklama – bir tekis taqsimlangan tog‘ bosimi; 
M  va  N  larning  olingan  qiymatlari  bo‘yicha  notekis  siqilish  formulasidan  foydalanib 
qoplamadagi  zo‘riqishlarni  aniqlash  mumkin.  Mazkur  hisoblar  bilan  maxsus  adabiyotlarda 
tanishish mumkin. 
 
6.Bosimli tunnellar qoplamasini statik hisoblari 
 
Bosimli tunnel qoplamasi – elastik muhitda joylashgan va ichki gidrostatik bosim hamda 
tashqi kuchlar ta’sirida bo‘lgan bikr halqadan iborat. Qoplamaning ishida tunnel joylashgan tog‘ 
jinsning  agar,  chuqurligi  tunnel  diametridan  kamida  uch  marta  katta  va  tog‘  jinsining 
mustahkamlik  koeffitsiyenti 
1,5
kr
f 
  bo‘lsa,  uning  elastiklik  qarshiligi  sezilarli  rol  o‘ynaydi. 
Hozirgi  paytda  tunnellarning  aylana  qoplamalarini,  birinchi  navbatda  bir  qatlamlilarini  aniq 
hisoblash  uchun  juda  ko‘p  uslublari  mavjud.  Reaksiyalarni  taqsimlanish  xarakteridagi  ayrim 
noaniqliklar  hisoblarning  aniqligiga  ancha  ta’sir  ko‘rsatadi.  Qatlamli  qoplamalarning  ishlash 
sharoitlari bundan ham murakkabroqdir.  
Qatlamlarni dastlabki qalinligini belgilaydigan grafik ishlab chiqilgan (10.7-rasm).  
Ushbu  grafik  (10.7rasm,  a)  dan  foydalanib  elastiklik  qarshilik  koeffitsiyenti 
k
  ning 
qiymati bo‘yicha qoplama tomonidan qabul qilinadigan 
p
ichki gidrostatik bosimning 
n  ulushi 
aniqlanadi. Qoplama qabul qilinadigan bosim 
np
p 
0
ning son qiymati topilgandan so‘ng, tog‘ 
jinsining mustahkamlik koeffitsiyenti 
кр
f
bo‘yicha (10.7-rasm, b) tunnel diametri 
D
 ning ulushi 
sifatida qoplama qalinligi 
  aniqlanadi. 
1.Ichki  gidrostatik  bosimga  bir  qatlamli  qoplama  hisobi.  Bir  tekis  taqsimlangan  ichki 
p
bosimli,  muhitda  elastiklik  qarshilik  koeffitsiyenti 
k
  ga  ega  silindrik  aylana  shaklidagi 
quvurni  qarab  chiqayotib,  V.G.Galerkin  normal  zo‘riqishlar 
 ni  qiymati 
таш
ич
r
r
r


 
chegarasida o‘zgarib turadigan 
r radiusli nuqtada aniqlash uchun juda oddiy formula taklif etgan 
(bunda 
ич
r  va 
таш
r
- tegishli ravishda qoplamaning ichki va tashqi radiusi):  
 














1
2
1
1
/
2
1
1
/
1
2
2
2












t
N
t
N
r
r
N
H
 (10.13) 
 
bunda 


Е
rk
N
н
/
4
1 


 -  qoplama  materialini  Puasson  koeffitsiyenti; 
E
-uning 
elastiklik koeffitsiyenti; 
ич
таш
r
r
t
/


Kuchsiz tog‘ jisnlari uchun 
0

k
va 
0

N
 qabul qilish tavsiya etiladi. 
Agar (10.13) formuladagi 
н
r  radiusli qazib olingan yuzasi bo‘yicha tog‘ jinsi massivining 
k
  elastiklik  qarshilik  koeffitsiyentini 
100
0

r
  sm  zonasida  solishtirma  elastiklik  qarshilik 
koeffitsiyenti 
0
k   bilan  almashtirilsa  va  ularning  o‘zaro  nisbati  S.K.Shanshiyev  bajargandek 
н
r
k
k
/
100
0

 bo‘lsa, u holda quyidagiga ega bo‘lamiz: 
 






А
r
r
А
r
r
вн
н
вн
н



2
2
/
/
/

 (10.14) 
 
bunda 









0
0
2
1
1
01
,
0
/
1
01
,
0
k
E
k
Е
А









  
 
Bu ifodadan radius qiymatini topish mumkin: 
 

 

p
p
A
r
r
вн
н





/
 (10.15) 
 

219 
 
Qoplama qalinligi esa 
 

 



1
/






p
p
A
r
r
r
вн
вн
н



 (10.16) 
 
Mustahkamlik  koeffitsiyenti 
кр
f
  1,5  dan  12  gacha  bo‘lgan  tog‘  jinslari  uchun 
0
k   ning 
qiymati  V.A.Slovinskiy  bog‘liqligi  bilan  aniqlanadi: 
кр
f
k

50
0

,  bunda 
   1,8-1,2 
chegarasidagi qiymatlarda o‘zgarib turadi (birinchisi tog‘ jinsi ser-yoriq, darz ketgan joylari ko‘p 
bo‘lsa, ikkinchisi yoriqlar kam bo‘lganda qabul qilinadi).  
 Gidrostatik  bosim  r  ta’siri  ostidagi  tunnellar  (beton  va  temir-beton)  uchun  qoplama 
qalinligini aniqlash formulalari, shuningdek hisobiy grafiklar keltirilgan . 
2.Qoplamani  tog‘  bosimiga  hisobi  tog‘  jinsini  elastik  qarshiligini  hisobga  olib,  biroq 
ishqalanishni inobatga olmasdan O.E. Bugayeva uslubi bo‘yicha bajarish mumkin. 
Tog‘  jinsining  elastiklik  qarshiligi  qoplama  qismlari  bo‘yicha  270
0
  markaziy  burchak 
bilan ta’sir qildi (10.8-rasm). 
 
10.8-rasm. O.E.Bugayeva uslubi bo‘yicha qoplamani hisoblash sxemasi. 
Quyidagi  qonuniyat  bilan  taqsimlanadi:  gorizontal  diametr  sathida  u  - 
a
k

Download 4.51 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   28




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling