O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi

pochchamning juda izzatli bo’lib ketganiga katta pochchamning ichida g’ashi 
kelardi (S.Siyoyev)//That young brother-in-law became respectable irritated my 
elder brother-in-law gapidagi jo‟nalish kelishigidagi kichik pochchamning juda 
izzatli bo’lib ketganiga sifatdosh o‟rami asosiy predikatning sabab belgisini 
bildiradi, ayni paytda u asosiy predikatning ob‟ektiga ham o‟xshab ketadi yoki 
yaqinlashadi. Bu holat u darajada keng tarqalgan emas. 
Ta‟kidlash kerakki, mazkur sifatdosh o‟ramlar muayyan o‟ziga xos bo‟lgan 
bir holatda otlashib, asosiy predikat ifodalagan harakatning payt (ba‟zan sabab) 
belgisini bildirishi, ya‟ni payt (ba‟zan sabab) holi sintaktik o‟rnini egallashi 
mumkin. Bu o‟ziga xos holat shundan iboratki, sintaktik jihatdan ifodalangan 
sub‟ekt, bir qarashda, sifatdosh o‟ramdagi ikkinchi darajali predikatga tegishliday, 
asosiy predikatning sub‟ekti esa bevosita sintaktik ifodalanmaganday tuyuladi: 
When you heard that news you were in the nature//Siz qishloqda o’sha 
qo’shiqni eshitganingizda tabiat qo’ynida bo’lgansiz (O’.Hoshimov). Bu gapda 
sintaktik jihatdan bevosita ifodalangan sub‟ekt –siz. Bir qarashda u avvalo, 
qishloqda o’sha qo’shiqni eshitganingizda shaklidagi sifatdosh o‟ramdagi 
eshitganingizda predikativ bo‟lagining sub‟ekti bo‟lib, ayni chog‟da asosiy 
predikat (bo’lgansiz)ga ham tegishli tuyuladi. Gap esa sintaktik jihatdan sodda, 
mazkur o‟ram butunisicha asosiy predikatning payt belgisini bildirgan, ya‟ni hol 
sintaktik o‟rnida kelgan. Bu holat esa biz yuqorida oldinga surgan fikrlarimizni 
shubha ostida qoldiradi. Ammo mazkur holatga jiddiy diqqat qilinsa, II shaxs 
kishilik olmoshi orqali sintaktik jihatdan bevosita ifodalangan siz sub‟ekti avvalo 
asosiy predikat (bo’lgansiz)niki ekanligini, biroq u ikkinchi darajali predikat 
uchun ham umumiy ekanligini sezish mumkin. Chunki butun sodda gapning 
kommunikativ maqsadi, tabiiyki, asosiy predikatsiyada ifodalanadi va shuning 
uchun ham asosiy predikatsiya ikkinchi darajali predikatsiyaga nisbatan mutlaqo 

---

90 
hokim vaziyatda bo‟ladi. Shunga ko‟ra ham mazkur sintaktik ifodalangan sub‟ekt 
avvalo asosiy predikatga tegishli. Albatta, mazkur sub‟ektning gapdagi o‟rni ham 
qa‟tiy emas. Uning o‟rni uslub talabi bilan o‟zgarishi ham mumkin: Qishloqda