O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi

kimdan chiqqanini Shahlo bilolmadi (Said Ahmad) gapida o‟z sub‟ekt (gap) va 
predikativ (chiqqan) bo‟laklariga ega bo‟lgan bu gap kimdan chiqanini sifatdosh 
o‟rami otlashganligi uchun ham tushum kelishigida shakllangan. Bu tushum 
kelishigi shakli esa mazkur sifatdosh o‟ram asosiy predikat (bilolmadi)da 
ifodalangan harakat bevosita o‟tadigan ob‟ektni ifodalab kelganligini ko‟rsatadi. 
O‟z sub‟ekt bo‟lagi sintaktik jihatdan ifodalangan bunday sifatdosh 
o‟ramlar otlashib gapda hol sintaktik o‟rnini deyarli egallay olmaydi, ya‟ni ular 
gapdagi asosiy predikatning muayyan belgisini ifodalashni o‟z ustiga olish 
imkoniyatiga deyarli ega emas. Chunki mazkur o‟z sub‟ekti sintaktik jihatdan 
ifodalangan sifatdosh o‟ramlar butunisicha otlashib, bosh kelishik shaklda kelsa, 
asosiy predikatning sub‟ektini ifodalaydi; qaratqich kelishigi shaklida juda kam 
keladi, kelganda ham predmetning qarashliligini ifodalaydi; tushum va jo‟nalish 
kelishigi shaklida kelsa, asosiy predikatning ob‟ektini ifodalaydi; o‟rin-payt va 
chiqish kelishigi shaklida kelsa, ergash gap bo‟lib qoladi. 
Ammo mazkur holatdagi sifatdosh o‟ramlarning faqat juda kam hollarda 
jo‟nalish kelishigi shaklida sabab holi sintaktik o‟rnida kelishi kuzatiladi. Bunda 
ayni sifatdosh o‟ramning sub‟ekt bo‟lagi ko‟proq belgili qaratqich kelishigi 
shaklida bo‟ladi. Bu o‟rinda ham aytish lozimki, o‟z sub‟ekt bo‟lagi sintaktik 
ifodalangan va butunisicha otlashgan sifatdosh o‟ramlar jo‟nalish kelishigi 

---

89 
shaklida sabab holi sintaktik o‟rnida kelsa-da, asosiy predikatning aniq sabab 
belgisni bildirish bilan bir paytda mazkur asosiy predikatning vositali ob‟ektini 
bildirishga birmuncha moyil bo‟ladi. To‟g‟rirog‟i, shakliy va ayni paytda 
mazmuniy jihatdan ham ob‟ekt bildirishga tomon siljigan bo‟ladi. Masalan: Kichik