O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi

told by Ahmad//Ahmad so’zlagan hikoya hammamizga ma’qul bo’ldi. We 
were all impressed by the story told by Ahmad//Ahmad so’zlaganda, 
hammamiz 
qoyil 
qoldik. 
Birinchi gap sifatdoshli o‟ramli (Ahmad 
so’zlagan//Ahmad who spoke) sodda gap, ikkinchi gap esa ergash gapli (Ahmad 
so’zlaganda//When Ahmad spoke) qo‟shma gapdir. 
Ayrim hollarda sifatdosh o‟ram ko‟chimida sub‟ekt bo‟lakning shakli ham 
o‟zgarishi mumkinki, bunda sub‟ekt bo‟lak qaratqich kelishigi shaklini oladi. 
Masalan: I have got something to tell you too//Mening ham sizga aytadigan bir 
gapim bor. (I.Sulton). Bu gapdagi sifatdosh o‟ram (mening ham sizga 
aytadigan)ning sub‟ekt bo‟lagi qaratqich kelishigi bilan shakllangan I shaxs, 
birlikdagi kishilik olmoshidir (mening//my). Asosiy predikatning sifatdosh o‟ram 
aniqlayotgan sub‟ekti (gapim//something to say) sifatdosh o‟ramining sub‟ekt 
bo‟lagi bilan unga mos I shaxs, birlikdagi egalik qo‟shimchasini olib moslashgan 
(Mening sizga aytadigan gapim//Thing I wanted to say to you). Bu holat esa 
sifatdosh o‟ram bilan u aniqlayotgan bo‟lak o‟rtasidagi aloqa, bog‟lanish nafaqat 
mazmuniy jihatdan, balki grammatik jihatdan ham benihoya mustahkam ekanligini 
ko‟rsatadi. Shuni ham ta‟kidlash kerakki, bu tip tizimlardagi mazkur egalik 
qo‟shimchalari va shunga mos ravishda qaratqich kelishigi sof egalik 
munosabatini, ya‟ni otlardagi egalik kabi predmetning xosligini bildirmaydi, balki 
sifatdosh o‟ramdagi sifatdoshdan iborat predikativ bo‟lak ifodalagan harakatning

---

86 
sub‟ektini ko‟rsatadi. Ye.A.Poseluyevskiy bunday tip tizimlar (ya‟ni mening 
aytadigan 
gapim 
kabi)ni 
odatdagi 
ikki 
bo‟lakli 
(“ega+kesim”, 
“aniqlovchi+aniqlanmish”, “to‟ldiruvchi+to‟ldirilmish” kabi) tizimlardan alohida 
farqlagan holda o‟ziga xos “uch a‟zoli (bo‟lakli) tizimlar” deb ataydi va bu tizimlar 
turkiy tillar sintaksisining muhim xususiyatlaridan biri ekanligini, ayni paytda 
boshqa guruhdagi tillarning birortasida ham bunday tizimlarga barcha ikir-
chikirlari bilan mos tushadigan tizimlar yo‟qligini ta‟kidlaydi. 
Sub‟ekt bo‟lak bilan predikativ bo‟lakning aloqasidan iborat ikkinchi 
darajali predikatsiya asosidagi propozitsiyaning asosiy predikatsiya asosidagi 
propozitsiya bilan bir sodda gap doirasida osonlik bilan qo‟shilishda mazkur egalik 
qo‟shimchasi va unga mos qaratqich kelishigi alohida ahamiyatga ega. Bunda har 
uch shaxsdagi egalik qo‟shimchasi ham ishtirok eta oladi. Quyidagi misollarda 
buni kuzatish mumkin: Mening ham hozir uyda kutadigan hech kimim yo’q 
(N.Aminov).//There is nobody in the house to wait for me. Lekin o’zimning