O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi voyaga yetmagan larning huquqlari, majburiyatlari

jazoning maksimal 
muddatidan oshmasligi kerak. 
Davlat 
organining voyaga yetmaganning tarbiyalanishi maxsus o'quv 
tarbiya muassasasida davom ettirilishi shart emas, degan 
xulosaga 
muvofiq, 
aybdoming 
maxsus 
o'quv 
tarbiya 
muassasasida bo'lishi belgilangan muddatidan oldin tugatilishi 
mumkin. Voyaga yetmaganning uzoq muddat maxsus o'quv 
tarbiya muassasasida bo'lishi uning keyinchalik erkinlikda 
normal hayot kechirishini qiyinlashtiradi, uning ijtimoiy ongini 
pasaytiradi, jamiyat bilan o'zaro munosabatini uzib qo'yadi. 
Shuning uchun ham majburlov choralari qonunda ko'rsatilgan
1
0 ‘zbekiston Respublikasi Jinoyat ijroiya kodeksi, 197-modda, 2-qism. 1997-yil 25- 
aprel kuni qabul qilingan.
87

---

alohida hollarda qo'llanishi mumkin.
Voyaga yetmaganlarga nisbatan majburlov chorasini qo'llab 
jazodan ozod qilish. ularda jinoyat uchun jazodan ozod bo'lish 
mumkin, degan fikmi keltirib chiqarmasligi lozim.
Q onunda jinoyat sodir etgan voyaga yetmagan shaxslami 
jazoni o ‘tashdan m uddatidan oldin shartli ravishda jazodan 
ozod qilishning shartlari belgilangan (JK 89-moddasi).
Sud tom onidan tayinlanadigan jazoni o'tashdan m uddatidan 
ilgari ozod qilish mahkum lam ing mehnatga halol munosabatda 
bo'lishi, qonunlam i aniq bajarishi, ulami turm ush qoidalarini 
hurm at qilish ruhida tarbiyalash va qayta tarbiyalanishi uchun 
muhirn omildir.
0 ‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi 89-moddasida 
jazoni o'tashdan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish 
asoslari ko'rsatilgan:
1) jinoyat subyektining 18 yoshga tlmaganligi;
2) sodir etgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum qilish 
yoki axloq tuzatish ishlariga hukm qilingan bo'lishi;
3) jazoni o'tash tartib qoidalariga rioya qilganligi;
4) m ehnat va o'qishga halol munosabatda bo'lganligi;
5) shuningdek:
- ijtimoiy xavfi katta bo'lmagan yoki uncha og'ir 
bo'lm agan jinoyat uchun tayinlangan jazo muddatining kamida 
to 'rt dan bir qismi;
- og'ir jinoyat uchun tayinlangan jazo muddatining 
kamida uchdan bir qismi;
- o 'ta og'ir jinoyat uchun, shuningdek, qasddan sodir 
etgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum etishga hukm etilgan 
bo'lsa, tayinlangan jazo muddatining kamida yarmini haqiqatda 
o'tab bo'lgan bo'lsa, jazoni o'tashdan muddatidan ilgari shartli 
ravishda ozod qilish qo'llaniladi.
O 'n sakkiz yoshga to'lmasdan turib sodir etgan jinoyati 
uchun ozodlikdan mahrum qilish yoki ahloq tuzatish ishlariga 
hukm qilingan shaxsga nisbatan jazoni o'tashdan muddatidan 
ilgari shartli ravishda ozod qilish qo'llanishi mumkin. Jazoni 
o'tashdan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish 
qo'llanilagn shaxs jazoning o'talmagan qismi mobaynida
88

---

qasddan yangi jinoyat sodir etsa, bir necha hukm yuzasidan 
(Jinoyat kodeksi 60-modda) va 86-moddada belgilangan voyaga 
yetmaganlarga jazo tayinlashning umumiy qoidalariga asoslan­
gan holda jazoga tortiladi.
Jazodan shartli ravishda ozod qilish quyidagi xususiyatga
ega:
1) shaxsni ijtimoiy hayotga moslashishiga imkon beradi;
2) qayta jinoyat sodir qilmasligi uchun nazorat qilinishini 
ta’minlaydi;
3) jazoni o‘tash muassasasidagi salbiy ta’simi yo'qotadi1.
Jazoni yengilrogfi bilan almashtirish
 
sudning hukmiga ko‘ra
tayinlangan jazo turining qolgan qismini yengilroq turdagi jazo 
bilan almashtirib jazodan ozod qilishdan iborat.
Jinoyat kodeksi 90-moddasining mazmuniga ko‘ra ushbu 
modda faqat jinoyat sodir etgan vaqtda o'n sakkiz yoshga 
to'lmagan, tuzalish yo'liga qat’iy o'tib olgan va endi ushbu jazo 
turini o'tashi maqsadga muvofiq emas, balki uni tarbiyalash 
jarayonini boshqa engilroq turdagi jazo bilan almashtirib davom 
ettirish 
maqsadga 
muvofiq, 
degan 
xulosaga 
kelinganida 
qo'llaniladi. Ushbu moddaga muvofiq o'n sakkiz yoshga 
to'lguncha sodir etgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum qilish 
yoki axloq tuzatish ishiga hukm qilingan shaxsga nisbatan 
jazoning o'talmagan qismi yengilroq jazo bilan almashtirilishi 
mumkin.
Yengilroq jazo bilan almashtirish deganda,
 
hukm bo'yicha 
tayinlangan bir turdagi jazoning qolgan qismini, o'sha jazoga 
nisbatan boshqa yengilroq turdagi jazo bilan almashtirish 
tushiniladi. Bir turdagi jazo shu turdagi jazoning kamroq qismi 
bilan almashtirilishi mumkin emas.
Jinoyat kodeksi 8 1-moddasida belgilanishicha, 18 yoshga 
to'lmasdan jinoyat sodir etgan shaxslaiga quyidagi asosiy jazo 
turlari qullaniladi:
1) jarima;