O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi z. Nishanova, D. Qarshieva

 

---

230 
■ Eksperimental maksimal (yoki minimal) ko‟rsatkichli faraz – mustaqillik va nomlanishning 
maksimal bilishlari bilan ko‘rsatiladi. Faqatgina juda ko‘plab eksperimentlar natijalari asosida 
isbotlanadi. 
■ AbsolYut eksperimental farazlar ko‘p harakterli eksperimentlarda o‘tkaziladi. 
Bir munosabatli eksperimental farazlar bitta mustaqil va mustaqil bo‘lmagan holatlar 
orasidagi munosabatlarda o‘z aksini topadi. Bu eksperimental farazni o‘tkazish uchun bitta 
munosabatga doimiy eksperiment o‘tkazilgan bo‘lishi, ikkinchisi esa unga nazoratli hodisa 
bo‘lishi kerak. 
Ba`zi olimlar farazlarning statistik va fan turlarini farqlaydilar. Fan farazlari taklif etilgan 
muammolarning qarorlaridan shakllangan. Statistik farazlar matematik statistika asosida 
shakllanadi. Istalgan fan farazi statistik ma`lumotlarni talab etadi. Har bir sabab qonuniyatlar, 
aloqalarni yoki voqealarni isbotlashda ko‘plab tushuntirishlar keltirishi kerak. Faraz ikkita tarkib: 
asosiy va alternativdan iborat. Statistik farazlar ikkita tushunchada qo‘llaniladi: N (Farqlanish 
haqidagi faraz) va N (Ish haqidagi faraz). 
Eksperimental faraz eksperiment tuzilmasi uchun, statistik farazlar esa tomonlarning qayd etish 
uchun olinadi. Ular o‘z tuzilmasiga ega va har biri dalillarga tayanadi. Bitta eksperimentni 
tushuntirish uchun birgina emas, balki bir nechta nazariyalar hisobga olinadi. 
SHubhasiz, statistik farazlar juda zarur va eksperimental farazlarning to‘ldiruvchisidir. 
Eksperimental farazlar birinchi o‘rinda, statistik farazlar esa ikkilamchidir. Farazlar mavjud 
nazariy borliq bilimlari: dalillar, qonun-qoidalarsiz eksperiment o‘tkaza olmaydilar. 
Nazariyani eksperimentda tekshirib bo‘lmaydi. Nazariy xulosalar universal hisoblanadi. Agar 
nazariyadan chiqadigan xulosalar eksperiment jarayonida tasdiqlanmasa, nazariy isbotlanmaydi. 
Eksperiment natijasini ifodalovchi xulosalar assimmetrikdir, ya`ni faraz inkor qilinishi mumkin 
bo‘lgan, lekin hech qachon qat`iyan qabo‘l qilinmaydi. Har qanday faraz keyingi tekshirishlarda
tasdiqlanadi.